Edition
ausblenden
Summa theologiae
Articulus 1
Iª-IIae q. 36 a. 1 arg. 1
Ad primum sic proceditur. Videtur quod bonum amissum sit magis causa doloris quam malum coniunctum. Dicit enim Augustinus, in libro de octo quaestionibus Dulcitii, dolorem esse de amissione bonorum temporalium. Eadem ergo ratione, quilibet dolor ex amissione alicuius boni contingit.
Iª-IIae q. 36 a. 1 arg. 2
Praeterea, supra dictum est quod dolor qui delectationi contrariatur, est de eodem de quo est delectatio. Sed delectatio est de bono, sicut supra dictum est. Ergo dolor est principaliter de amissione boni.
Iª-IIae q. 36 a. 1 arg. 3
Praeterea, secundum Augustinum, XIV de Civ. Dei, amor est causa tristitiae, sicut et aliarum affectionum animae. Sed obiectum amoris est bonum. Ergo dolor vel tristitia magis respicit bonum amissum quam malum coniunctum.
Iª-IIae q. 36 a. 1 s. c.
Sed contra est quod Damascenus dicit, in II libro, quod expectatum malum timorem constituit, praesens vero tristitiam.
Iª-IIae q. 36 a. 1 co.
Respondeo dicendum quod, si hoc modo se haberent privationes in apprehensione animae, sicut se habent in ipsis rebus, ista quaestio nullius momenti esse videretur. Malum enim, ut in primo libro habitum est, est privatio boni, privatio autem, in rerum natura, nihil est aliud quam carentia oppositi habitus, secundum hoc ergo, idem esset tristari de bono amisso, et de malo habito. Sed tristitia est motus appetitus apprehensionem sequentis. In apprehensione autem ipsa privatio habet rationem cuiusdam entis, unde dicitur ens rationis. Et sic malum, cum sit privatio, se habet per modum contrarii. Et ideo, quantum ad motum appetitivum, differt utrum respiciat principalius malum coniunctum, vel bonum amissum. Et quia motus appetitus animalis hoc modo se habet in operibus animae, sicut motus naturalis in rebus naturalibus; ex consideratione naturalium motuum veritas accipi potest. Si enim accipiamus in motibus naturalibus accessum et recessum, accessus per se respicit id quod est conveniens naturae; recessus autem per se respicit id quod est contrarium; sicut grave per se recedit a loco superiori, accedit autem naturaliter ad locum inferiorem. Sed si accipiamus causam utriusque motus, scilicet gravitatem, ipsa gravitas per prius inclinat ad locum deorsum, quam retrahat a loco sursum, a quo recedit ut deorsum tendat. Sic igitur, cum tristitia in motibus appetitivis se habeat per modum fugae vel recessus, delectatio autem per modum prosecutionis vel accessus; sicut delectatio per prius respicit bonum adeptum, quasi proprium obiectum, ita tristitia respicit malum coniunctum. Sed causa delectationis et tristitiae, scilicet amor, per prius respicit bonum quam malum. Sic ergo eo modo quo obiectum est causa passionis, magis proprie est causa tristitiae vel doloris malum coniunctum, quam bonum amissum.
Iª-IIae q. 36 a. 1 ad 1
Ad primum ergo dicendum quod ipsa amissio boni apprehenditur sub ratione mali, sicut et amissio mali apprehenditur sub ratione boni. Et ideo Augustinus dicit dolorem provenire ex amissione temporalium bonorum.
Iª-IIae q. 36 a. 1 ad 2
Ad secundum dicendum quod delectatio et dolor ei contrarius respiciunt idem, sed sub contraria ratione, nam si delectatio est de praesentia alicuius, tristitia est de absentia eiusdem. In uno autem contrariorum includitur privatio alterius, ut patet in X Metaphys. Et inde est quod tristitia quae est de contrario, est quodammodo de eodem sub contraria ratione.
Iª-IIae q. 36 a. 1 ad 3
Ad tertium dicendum quod, quando ex una causa proveniunt multi motus, non oportet quod omnes principalius respiciant illud quod principalius respicit causa, sed primus tantum. Unusquisque autem aliorum principalius respicit illud quod est ei conveniens secundum propriam rationem.
Übersetzung
ausblenden
Summe der Theologie
Erster Artikel. Das gegenwärtige positive Übel ist mehr Ursache der Trauer wie der Verlust von etwas Gutem.
a) Das Gegenteil scheint zu behaupten: I. Augustin (de octo quaest. Dulcitii qu. 1.), wo er sagt, der Schmerz beziehe sich auf den Verlust der zeitlichen Güter. II. Der Schmerz bezieht sich, wie oben gesagt worden, da er dem Ergötzen entgegensteht, auf das Nämliche wie das, woran man sich ergötzt. Man ergötzt sich aber am Guten. Also ist der Schmerz an erster Stelle über den Verlust des Guten. III. Nach Augustin (14 de civ. Dei 7.) ist die Liebe die Ursache der Trauer wie aller anderen Neigungen der Seele. Der Gegenstand der Liebe aber ist das Gute. Also das verlorene Gut ist in erster Linie Gegenstand der Trauer. Auf der anderen Seite sagt Damascenus (2 de orth. fide c. 12.): „Das Übel, welches man erwartet, verursacht die Furcht; das gegenwärtige aber die Trauer.“
b) Ich antworte, daß, wenn die Mängel am Guten in der Auffassung der Seele sich ebenso verhielten wie in den Dingen selbst, diese ganze Frage gar keine Bedeutung hätte. Denn das Übel ist eben „Mangel an Gutem.“ Mangel aber in den Dingen will nichts Anderes besagen wie das Entbehren. Danach also wäre es ganz das Nämliche: Trauern über den Verlust eines Gutes und über das Übel, das man besitzt. Die Trauer aber ist eine Bewegung des Begehrens, welche der Auffassung folgt. In der Auffassung nun hat der Mangel selbst einen gewissen Charakter des Seins und wird eben deshalb „Vernunftding“ genannt, ens rationis. Und so trägt das Übel als Mangel den Charakter des (konträr)positiv Entgegengesetzten. Mit Rücksicht also auf das Begehren ist es ein Unterschied, ob es an erster Stelle berücksichtigt das gegenwärtige positive Übel oder den Verlust des Guten. Und da die Bewegung des sinnlichen Begehrens sich so verhält in den Thätigkeiten der Seele wie die rein natürliche Bewegung im Bereiche der Dinge der Natur, so kann von dieser letzteren aus die Wahrheit entnommen werden. Denn wenn wir in solch rein natürlichen Bewegungen das „Näherkommen“ und das „Sich-Entfernen“ berücksichtigen, so geht das Näherkommen an und für sich, kraft seiner Natur auf das der betreffenden Natur Zukömmliche. Das „Sich-Entfernen“ aber hat zum Gegenstande an und für sich das der Natur Widerstreitende; wie der schwere Körper von sich aus sich entfernt von der Höhe und ebenso naturgemäß sich nähert der Tiefe. Betrachten wir aber die Ursache beider Bewegungen, nämlich die Schwere im Körper, so neigt diese vorerst nach unten hin als sie abzieht von der Höhe. Da nun die Trauer in den Thätigkeiten des begehrenden Vermögens sich verhält wie Fliehen oder „Sich-Entfernen“, die Ergötzung aber wie „Näherkommen“, so berücksichtigt, wie das Ergötzen zuerst als seinen eigensten Gegenstand das erlangte Gut vor sich hat, die Trauer das gegenwärtige positive Übel. Die Ursache aber (wie die Schwere in den Körpern) des Ergötzens sowohl wie des Trauerns, die Liebe, berücksichtigt zuerst das Gute und auf Grund dessen erst das Übel. So also, in der Weise wie der Gegenstand Ursache der Leidenschaft ist, steht im eigentlichsten Sinne als Ursache der Trauer früher da das gegenwärtige Übel wie der Verlust des Guten.
c) I. Der Verlust selber des Guten wird erfaßt unter dem Gesichtspunkte des Übels, wie der Verlust des Übels unter dem Gesichtspunkte des Guten. Und danach sagt Augustin, der Schmerz komme vom Verluste zeitlicher Güter. II. Das Ergötzen und die ihm entgegenstehende Trauer haben den gleichen Gegenstand; aber unter verschiedenem Gesichtspunkte. Denn wenn die Ergötzung betrifft die Gegenwart von etwas, so geht die Trauer auf die Abwesenheit dieses selben. In dem einen Gliede des Gegensatzes aber ist eingeschlossen der Mangel des anderen. (10. Metaph.) Und von da her kommt es, daß die Trauer, welche auf den gegenteiligen Gegenstand des Ergötzens geht, gewissermaßen den gleichen Gegenstand berücksichtigt unter gegensätzlichem Gesichtspunkte. III. Wenn von ein und derselben Ursache viele Bewegungen herrühren, so ist es nicht erfordert, daß alle diese Bewegungen an erster Stelle das berücksichtigen, was an erster Stelle von der Ursache berücksichtigt wird; dies ist nur bei der ersten Bewegung der Fall. Jede unter den anderen Bewegungen nimmt an erster Stelle Rücksicht auf das, was ihr nach der eigenen Natur zukommt.