Edition
ausblenden
Summa theologiae
Articulus 2
Iª-IIae q. 58 a. 2 arg. 1
Ad secundum sic proceditur. Videtur quod virtus moralis ab intellectuali non distinguatur. Dicit enim Augustinus, in libro de Civ. Dei, quod virtus est ars recte vivendi. Sed ars est virtus intellectualis. Ergo virtus moralis ab intellectuali non differt.
Iª-IIae q. 58 a. 2 arg. 2
Praeterea, plerique in definitione virtutum moralium ponunt scientiam, sicut quidam definiunt quod perseverantia est scientia vel habitus eorum quibus est immanendum vel non immanendum; et sanctitas est scientia faciens fideles et servantes quae ad Deum iusta. Scientia autem est virtus intellectualis. Ergo virtus moralis non debet distingui ab intellectuali.
Iª-IIae q. 58 a. 2 arg. 3
Praeterea, Augustinus dicit, in I Soliloq., quod virtus est recta et perfecta ratio. Sed hoc pertinet ad virtutem intellectualem, ut patet in VI Ethic. ergo virtus moralis non est distincta ab intellectuali.
Iª-IIae q. 58 a. 2 arg. 4
Praeterea, nihil distinguitur ab eo quod in eius definitione ponitur. Sed virtus intellectualis ponitur in definitione virtutis moralis, dicit enim philosophus, in II Ethic., quod virtus moralis est habitus electivus existens in medietate determinata ratione, prout sapiens determinabit. Huiusmodi autem recta ratio determinans medium virtutis moralis, pertinet ad virtutem intellectualem, ut dicitur in VI Ethic. Ergo virtus moralis non distinguitur ab intellectuali.
Iª-IIae q. 58 a. 2 s. c.
Sed contra est quod dicitur in I Ethic., determinatur virtus secundum differentiam hanc, dicimus enim harum has quidem intellectuales, has vero morales.
Iª-IIae q. 58 a. 2 co.
Respondeo dicendum quod omnium humanorum operum principium primum ratio est, et quaecumque alia principia humanorum operum inveniantur, quodammodo rationi obediunt; diversimode tamen. Nam quaedam rationi obediunt omnino ad nutum, absque omni contradictione, sicut corporis membra, si fuerint in sua natura consistentia; statim enim ad imperium rationis, manus aut pes movetur ad opus. Unde philosophus dicit, in I Polit., quod anima regit corpus despotico principatu, idest sicut dominus servum, qui ius contradicendi non habet. Posuerunt igitur quidam quod omnia principia activa quae sunt in homine, hoc modo se habent ad rationem. Quod quidem si verum esset, sufficeret quod ratio esset perfecta, ad bene agendum. Unde, cum virtus sit habitus quo perficimur ad bene agendum, sequeretur quod in sola ratione esset, et sic nulla virtus esset nisi intellectualis. Et haec fuit opinio Socratis, qui dixit omnes virtutes esse prudentias, ut dicitur in VI Ethic. Unde ponebat quod homo, scientia in eo existente, peccare non poterat; sed quicumque peccabat, peccabat propter ignorantiam. Hoc autem procedit ex suppositione falsi. Pars enim appetitiva obedit rationi non omnino ad nutum, sed cum aliqua contradictione, unde philosophus dicit, in I Polit., quod ratio imperat appetitivae principatu politico, quo scilicet aliquis praeest liberis, qui habent ius in aliquo contradicendi. Unde Augustinus dicit, super Psalm., quod interdum praecedit intellectus, et sequitur tardus aut nullus affectus, intantum quod quandoque passionibus vel habitibus appetitivae partis hoc agitur, ut usus rationis in particulari impediatur. Et secundum hoc, aliqualiter verum est quod Socrates dixit, quod scientia praesente, non peccatur, si tamen hoc extendatur usque ad usum rationis in particulari eligibili. Sic igitur ad hoc quod homo bene agat, requiritur quod non solum ratio sit bene disposita per habitum virtutis intellectualis; sed etiam quod vis appetitiva sit bene disposita per habitum virtutis moralis. Sicut igitur appetitus distinguitur a ratione, ita virtus moralis distinguitur ab intellectuali. Unde sicut appetitus est principium humani actus secundum quod participat aliqualiter rationem, ita habitus moralis habet rationem virtutis humanae, inquantum rationi conformatur.
Iª-IIae q. 58 a. 2 ad 1
Ad primum ergo dicendum quod Augustinus communiter accipit artem, pro qualibet recta ratione. Et sic sub arte includitur etiam prudentia, quae ita est recta ratio agibilium, sicut ars est recta ratio factibilium. Et secundum hoc, quod dicit quod virtus est ars recte vivendi, essentialiter convenit prudentiae, participative autem aliis virtutibus, prout secundum prudentiam diriguntur.
Iª-IIae q. 58 a. 2 ad 2
Ad secundum dicendum quod tales definitiones, a quibuscumque inveniantur datae, processerunt ex opinione Socratica, et sunt exponendae eo modo quo de arte praedictum est.
Iª-IIae q. 58 a. 2 ad 3
Et similiter dicendum est ad tertium.
Iª-IIae q. 58 a. 2 ad 4
Ad quartum dicendum quod recta ratio, quae est secundum prudentiam, ponitur in definitione virtutis moralis, non tanquam pars essentiae eius, sed sicut quiddam participatum in omnibus virtutibus moralibus, inquantum prudentia dirigit omnes virtutes morales.
Übersetzung
ausblenden
Summe der Theologie
Zweiter Artikel. Die moralische Tugend ist verschieden von jener, die in der Vernunft ihren Sitz hat.
a) Dementgegen sagt: I. Augustin (4. de civ. Dei 21.): „Die Tugend ist die Kunst, recht zu leben.“ Die Kunst aber ist eine Tugend in der Vernunft. II. Viele setzen in die Definition der moralischen Tugend die „Wissenschaft“; wie z. B.: „Die Beharrlichkeit ist die Wissenschaft oder der Zustand von den Dingen, denen man dauernd anhängen oder nicht anhängen soll;“ und: „Die Heiligkeit ist die Wissenschaft, welche Gläubige macht und solche, die treu halten die Gebote Gottes.“ Wissenschaft aber ist eine Tugend in der Vernunft. Also ist da kein Unterschied zwischen moralischer Tugend und jener in der Vernunft. III. Augustin sagt (1 Soliloq. 6.): „Tugend ist die rechte und vollendete Vernunft;“ was offenbar zur Tugend in der Vernunft gehört. IV. Nichts ist unterschieden von dem, was in seine Begriffsbestimmung gesetzt wird. Die Tugend in der Vernunft aber steht in der Begriffsbestimmung der moralischen Tugend. Denn Aristoteles (2 Ethic. 6.) sagt: „Die moralische Tugend ist ein Zustand, der da Princip der freien Auswahl ist und jene Mitte einhält, welche die Vernunft nach dem Urteile des Weisen festgesetzt hat.“ Die Vernunft aber, welche die einzuhaltende Mittelstraße der Tugend festsetzt, kann nur eine Tugend in der Vernunft besagen. Auf der anderen Seite heißt es (1 Ethic. c. ult.): „Die Tugend bestimmt man nach dieser Unterscheidung: Denn wir bezeichnen die einen Tugenden als in der Vernunft befindliche, die anderen als moralische.“
b) Ich antworte, die Vernunft sei das Princip aller menschlichen Handlungen; und werden noch andere Principien gefunden, so gehorchen dieselben der Vernunft; freilich in verschiedener Weise. Denn die Glieder des Körpers folgen der Vernunft, sind sie anders unversehrt in ihrer Natur, ohne Widerspruch und augenblicklich. Die Hand oder der Fuß z. B. bewegen sich sogleich, wenn die Vernunft gebietet; sie gehorchen, wie Knechte dem Herrn. Es meinten nun manche, alle Principien im Menschen, von denen Thätigkeit ausgeht, seien in der nämlichen Lage. Wenn das wahr wäre, so bedürfte es allerdings nur solcher Tugenden, welche die Vernunft vollendeten; und so bestände keine andere Tugend wie die in der Vernunft. Dies meinte Sokrates, der annahm, alle Tugenden seien Klugheiten, wie 6 Ethic. ult. gesagt wird. Und deshalb bestimmte er, daß der Mensch, sobald er einmal Wissenschaft von etwas hätte, rücksichtlich dessen nicht sündigen könne; jede Sünde sei im Grunde Unkenntnis. Die Voraussetzung jedoch des Sokrates war falsch. Denn der begehrende Teil folgt der Vernunft nicht augenblicklich, sondern mit einem gewissen Widerspruche; es handelt sich hier, wie Aristoteles immer sagt, um eine Herrschaft über Freie, die ein Recht haben, manchmal zu widersprechen. Deshalb sagt Augustin (Ps. 8.): „Bisweilen geht voraus die Vernunft und es folgt langsam oder gar nicht die Neigung.“ Und es wird sogar manchmal durch die Leidenschaften und Zustände des begehrenden Teiles der Gebrauch der Vernunft im einzelnen Falle gehindert. Danach ist einigermaßen wieder wahr, was Sokrates sagte, daß, wenn Wissen da ist, nicht gesündigt wird; es muß jedoch dann dieses Wissen ausgedehnt werden auf den thatsächlichen Gebrauch der Vernunft, soweit es den einzelnen Fall betrifft. So also wird, damit der Mensch gut handle, nicht nur erfordert, daß die Vernunft vollendet sei; sondern daß auch im begehrenden Teile die moralische Tugend als vollendend und aufrichtend existiere. Wie also das Begehren von der Vernunft unterschieden wird, so die moralische Tugend von der in der Vernunft. Und sowie das Begehren das Princip menschlichen Handelns ist, weil es irgendwie an der Vernunft Anteil hat, so hat der moralische Zustand den Charakter der Tugend, soweit er der Vernunft gemäß ist.
c) I. Augustin nimmt „Kunst“ überhaupt für „Richtschnur“. II. Solche Begriffsbestimmungen sind immer ein Ausfluß der Meinung des Sokrates. III. Ebenso. IV. „Die rechte Vernunft“ steht in der Begriffsbestimmung der moralischen Tugend nicht als Teil des Wesens; sondern weil alle Tugenden an der Vernunft Anteil haben, insoweit die Klugheit alle anderen Tugenden leitet.