Edition
ausblenden
Summa theologiae
Articulus 2
Iª-IIae q. 59 a. 2 arg. 1
Ad secundum sic proceditur. Videtur quod virtus moralis cum passione esse non possit. Dicit enim philosophus, in IV Topic., quod mitis est qui non patitur, patiens autem qui patitur et non deducitur. Et eadem ratio est de omnibus virtutibus moralibus. Ergo omnis virtus moralis est sine passione.
Iª-IIae q. 59 a. 2 arg. 2
Praeterea, virtus est quaedam recta habitudo animae, sicut sanitas corporis, ut dicitur in VII Physic., unde virtus quaedam sanitas animae esse videtur, ut Tullius dicit, in IV de Tuscul. quaest. Passiones autem animae dicuntur morbi quidam animae, ut in eodem libro Tullius dicit. Sanitas autem non compatitur secum morbum. Ergo neque virtus compatitur animae passionem.
Iª-IIae q. 59 a. 2 arg. 3
Praeterea, virtus moralis requirit perfectum usum rationis etiam in particularibus. Sed hoc impeditur per passiones, dicit enim philosophus, in VI Ethic., quod delectationes corrumpunt existimationem prudentiae; et Sallustius dicit, in Catilinario, quod non facile verum perspicit animus, ubi illa officiunt, scilicet animi passiones. Virtus ergo moralis non potest esse cum passione.
Iª-IIae q. 59 a. 2 s. c.
Sed contra est quod Augustinus dicit, in XIV de Civ. Dei, si perversa est voluntas, perversos habebit hos motus, scilicet passionum, si autem recta est, non solum inculpabiles, verum etiam laudabiles erunt. Sed nullum laudabile excluditur per virtutem moralem. Virtus ergo moralis non excludit passiones, sed potest esse cum ipsis.
Iª-IIae q. 59 a. 2 co.
Respondeo dicendum quod circa hoc fuit discordia inter Stoicos et Peripateticos, sicut Augustinus dicit, IX de Civ. Dei. Stoici enim posuerunt quod passiones animae non possunt esse in sapiente, sive virtuoso, Peripatetici vero, quorum sectam Aristoteles instituit, ut Augustinus dicit in IX de Civ. Dei, posuerunt quod passiones simul cum virtute morali esse possunt, sed ad medium reductae. Haec autem diversitas, sicut Augustinus ibidem dicit, magis erat secundum verba, quam secundum eorum sententias. Quia enim Stoici non distinguebant inter appetitum intellectivum, qui est voluntas, et inter appetitum sensitivum, qui per irascibilem et concupiscibilem dividitur; non distinguebant in hoc passiones animae ab aliis affectionibus humanis, quod passiones animae sint motus appetitus sensitivi, aliae vero affectiones, quae non sunt passiones animae, sunt motus appetitus intellectivi, qui dicitur voluntas, sicut Peripatetici distinxerunt, sed solum quantum ad hoc quod passiones esse dicebant quascumque affectiones rationi repugnantes. Quae si ex deliberatione oriantur, in sapiente, seu in virtuoso, esse non possunt. Si autem subito oriantur, hoc in virtuoso potest accidere, eo quod animi visa quae appellant phantasias, non est in potestate nostra utrum aliquando incidant animo; et cum veniunt ex terribilibus rebus, necesse est ut sapientis animum moveant, ita ut paulisper vel pavescat metu, vel tristitia contrahatur, tanquam his passionibus praevenientibus rationis officium; nec tamen approbant ista, eisque consentiunt; ut Augustinus narrat in IX de Civ. Dei, ab Agellio dictum. Sic igitur, si passiones dicantur inordinatae affectiones, non possunt esse in virtuoso, ita quod post deliberationem eis consentiatur; ut Stoici posuerunt. Si vero passiones dicantur quicumque motus appetitus sensitivi, sic possunt esse in virtuoso, secundum quod sunt a ratione ordinati. Unde Aristoteles dicit, in II Ethic., quod non bene quidam determinant virtutes impassibilitates quasdam et quietes, quoniam simpliciter dicunt, sed deberent dicere quod sunt quietes a passionibus quae sunt ut non oportet, et quando non oportet.
Iª-IIae q. 59 a. 2 ad 1
Ad primum ergo dicendum quod philosophus exemplum illud inducit, sicut et multa alia in libris logicalibus, non secundum opinionem propriam, sed secundum opinionem aliorum. Haec autem fuit opinio Stoicorum, quod virtutes essent sine passionibus animae. Quam opinionem philosophus excludit in II Ethic., dicens virtutes non esse impassibilitates. Potest tamen dici quod, cum dicitur quod mitis non patitur, intelligendum est secundum passionem inordinatam.
Iª-IIae q. 59 a. 2 ad 2
Ad secundum dicendum quod ratio illa, et omnes similes quas Tullius ad hoc inducit in IV libro de Tuscul. quaest., procedit de passionibus secundum quod significant inordinatas affectiones.
Iª-IIae q. 59 a. 2 ad 3
Ad tertium dicendum quod passio praeveniens iudicium rationis, si in animo praevaleat ut ei consentiatur, impedit consilium et iudicium rationis. Si vero sequatur, quasi ex ratione imperata, adiuvat ad exequendum imperium rationis.
Übersetzung
ausblenden
Summe der Theologie
Zweiter Artikel. Die moralische Tugend und ihr Beisammensem mit der Leidenschaft.
a) Es scheint, die moralische Tugend könne nicht mit der Leidenschaft zusammen sein. Denn: I. Aristoteles sagt (4 Top. 5.): „Sanftmütig ist, wer nicht leidet; geduldig, wer leidet und nicht sich verführen läßt.“ Das Nämliche gilt aber von allen moralischen Tugenden. Also jede moralische Tugend muß ohne Leidenschaft sein. II. Die Tugend ist ein rechtes Verhalten der Seele, wie die Gesundheit des Körpers, heißt es 7 Physic.; so daß Cicero (4 Tuscul.) die Tugend als „Gesundheit der Seele“ bezeichnet. Die Leidenschaften aber sind nach demselben Cicero „Krankheiten der Seele.“ Also ist keine Tugend mit Leidenschaft. III. Die moralische Tugend erfordert richtigen Gebrauch der Vernunft. Diesen aber gerade hindert die Leidenschaft. „Die Ergötzlichkeiten verderben die Abschätzung der Klugheit,“ sagt Aristoteles (6 Ethic. 5.); und Sallust (Catilinar. princ. orat. Caesaris): „Nicht leicht sieht der Geist das Wahre, wo jene, die Leidenschaften, im Wege stehen.“ Auf der anderen Seite sagt Augustin (14. de civ. Dei 6.): „Wenn verkehrt ist der Wille, so wird er als verkehrte haben diese Bewegungen (der Leidenschaften); ist er gerade, so werden letztere nicht nur schuldlos sein, sondern lobenswert.“ Nichts Lobenswertes aber wird durch die moralische Tugend ausgeschlossen. Also verträgt sich die Tugend mit den Leidenschaften.
b) Ich antworte, die Stoiker meinten, nach Augustin (9. de civ. Dei 4.), im Tugendhaften oder Weisen seien keine Leidenschaften; die Peripatetiker aber unter Führung des Aristoteles, die Tugend vertrage sich wohl mit den Leidenschaften, doch müßten letztere geregelt sein. Dieser Unterschied ist nach Augustin mehr ein in Worten als in der Sache selber bestehender. Denn die Stoiker unterschieden nicht so die Leidenschaften von den Neigungen des vernünftigen Begehrens, daß sie jene als Neigungen des sinnlichen Teiles etwa auffaßten und diese als dem vernünftigen Teile angehörig, wie dies die Peripatetiker thaten. Vielmehr nannten die Stoiker alle der Vernunft zuwiderlaufenden Neigungen der Seele ohne Unterschied „Leidenschaften“; und sagten demgemäß, sie könnten wohl plötzlich im Weisen auftauchen, aber sie blieben da nicht. „Es ist nicht in unserer Gewalt,“ so meinten sie nach Augustin (I. c.), „die Phantasiebilder zu hindern, daß sie ungeregelte Bewegungen in uns erzeugen; wie z. B. der Schrecken auch die Seele des Weisen bewegt, so daß er, freilich nur ein klein wenig, blaß wird und zittert; gleichsam als ob diese Leidenschaften der Arbeit der Vernunft zuvorkämen; — aber er stimmt nicht zu und billigt sie nicht.“ So also, als ungeregelte Bewegungen, können die Leidenschaften nicht im Tugendhaften sein, so daß er ihnen beistimme. Das sagten die Stoiker mit Recht. Werden aber Leidenschaften genannt einfach die Bewegungen oder Thätigkeiten des sinnlichen Begehrens, so können sie im Tugendhaften sein; insoweit sie nämlich geregelt sind durch die Vernunft. Deshalb sagt Aristoteles (2 Ethic. 3.): „Nicht gut bezeichnen manche die Tugenden schlechthin als eine gewisse stumpfe Ruhe und Gleichgültigkeit; wohl aber müßten sie sagen, die Tugenden seien die Ruhe gegenüber den Leidenschaften, wenn diese nicht so sind wie sie sein sollen und wann sie sein sollen.“
c) I. Jenes Beispiel führt Aristoteles, wie er dies in seinen logischen Abhandlungen oft thut, an aus den Meinungen anderer; nicht aus der eigenen Ansicht. Dies war aber die Meinung der Stoiker, daß die Tugend durchaus sei ohne Leidenschaft. Er weist sie I. c. zurück, da er meint, die Tugend sei keine stumpfe Gleichgültigkeit. Nichtsdestoweniger kann noch gesagt werden, der Sanftmütige leide nicht gemäß der ungeordneten Leidenschaft. II. Alle jene Stellen beziehen sich auf die Leidenschaften als ungeregelte Neigungen. III. Die Leidenschaft, welche dem Urteile der Vernunft voraufgeht und vorwiegt, so daß man ihr beistimmt, hindert dieses Urteil; folgt sie aber auf Befehl der Vernunft, so stärkt sie die Vernunft soweit die Ausführung des vernünftigen Befehls in Betracht kommt.