Edition
ausblenden
Summa theologiae
Articulus 1
IIª-IIae q. 30 a. 1 arg. 1
Ad primum sic proceditur. Videtur quod malum non sit proprie motivum ad misericordiam. Ut enim supra ostensum est, culpa est magis malum quam poena. Sed culpa non est provocativum ad misericordiam, sed magis ad indignationem. Ergo malum non est misericordiae provocativum.
IIª-IIae q. 30 a. 1 arg. 2
Praeterea, ea quae sunt crudelia seu dira videntur quendam excessum mali habere. Sed philosophus dicit, in II Rhet., quod dirum est aliud a miserabili, et expulsivum miserationis. Ergo malum, inquantum huiusmodi, non est motivum ad misericordiam.
IIª-IIae q. 30 a. 1 arg. 3
Praeterea, signa malorum non vere sunt mala. Sed signa malorum provocant ad misericordiam; ut patet per philosophum, in II Rhet. Ergo malum non est proprie provocativum misericordiae.
IIª-IIae q. 30 a. 1 s. c.
Sed contra est quod Damascenus dicit, in II Lib., quod misericordia est species tristitiae. Sed motivum ad tristitiam est malum. Ergo motivum ad misericordiam est malum.
IIª-IIae q. 30 a. 1 co.
Respondeo dicendum quod, sicut Augustinus dicit, IX de Civ. Dei, misericordia est alienae miseriae in nostro corde compassio, qua utique, si possumus, subvenire compellimur, dicitur enim misericordia ex eo quod aliquis habet miserum cor super miseria alterius. Miseria autem felicitati opponitur. Est autem de ratione beatitudinis sive felicitatis ut aliquis potiatur eo quod vult, nam sicut Augustinus dicit, XIII de Trin., beatus qui habet omnia quae vult, et nihil mali vult. Et ideo e contrario ad miseriam pertinet ut homo patiatur quae non vult. Tripliciter autem aliquis vult aliquid. Uno quidem modo, appetitu naturali, sicut omnes homines volunt esse et vivere. Alio modo homo vult aliquid per electionem ex aliqua praemeditatione. Tertio modo homo vult aliquid non secundum se, sed in causa sua, puta, qui vult comedere nociva, quodammodo dicimus eum velle infirmari. Sic igitur motivum misericordiae est, tanquam ad miseriam pertinens, primo quidem illud quod contrariatur appetitui naturali volentis, scilicet mala corruptiva et contristantia, quorum contraria homines naturaliter appetunt. Unde philosophus dicit, in II Rhet., quod misericordia est tristitia quaedam super apparenti malo corruptivo vel contristativo. Secundo, huiusmodi magis efficiuntur ad misericordiam provocantia si sint contra voluntatem electionis. Unde et philosophus ibidem dicit quod illa mala sunt miserabilia quorum fortuna est causa, puta cum aliquod malum eveniat unde sperabatur bonum. Tertio autem, sunt adhuc magis miserabilia si sunt contra totam voluntatem, puta si aliquis semper sectatus est bona et eveniunt ei mala. Et ideo philosophus dicit, in eodem libro, quod misericordia maxime est super malis eius qui indignus patitur.
IIª-IIae q. 30 a. 1 ad 1
Ad primum ergo dicendum quod de ratione culpae est quod sit voluntaria. Et quantum ad hoc non habet rationem miserabilis, sed magis rationem puniendi. Sed quia culpa potest esse aliquo modo poena, inquantum scilicet habet aliquid annexum quod est contra voluntatem peccantis, secundum hoc potest habere rationem miserabilis. Et secundum hoc miseremur et compatimur peccantibus, sicut Gregorius dicit, in quadam homilia, quod vera iustitia non habet dedignationem, scilicet ad peccatores, sed compassionem. Et Matth. IX dicitur, videns Iesus turbas misertus est eis, quia erant vexati, et iacentes sicut oves non habentes pastorem.
IIª-IIae q. 30 a. 1 ad 2
Ad secundum dicendum quod quia misericordia est compassio miseriae alterius, proprie misericordia est ad alterum, non autem ad seipsum, nisi secundum quandam similitudinem, sicut et iustitia, secundum quod in homine considerantur diversae partes, ut dicitur in V Ethic. Et secundum hoc dicitur Eccli. XXX, miserere animae tuae placens Deo. Sicut ergo misericordia non est proprie ad seipsum, sed dolor, puta cum patimur aliquid crudele in nobis; ita etiam, si sint aliquae personae ita nobis coniunctae ut sint quasi aliquid nostri, puta filii aut parentes, in eorum malis non miseremur, sed dolemus, sicut in vulneribus propriis. Et secundum hoc philosophus dicit quod dirum est expulsivum miserationis.
IIª-IIae q. 30 a. 1 ad 3
Ad tertium dicendum quod sicut ex spe et memoria bonorum sequitur delectatio, ita ex spe et memoria malorum sequitur tristitia, non autem tam vehemens sicut ex sensu praesentium. Et ideo signa malorum, inquantum repraesentant nobis mala miserabilia sicut praesentia, commovent ad miserendum.
Übersetzung
ausblenden
Summe der Theologie
Erster Artikel. Das Übel ist der Beweggrund für die Barmherzigkeit.
a) Das scheint nicht. Denn: I. Die Schuld ist mehr ein Übel wie die Strafe. Sie ladet aber nicht zur Barmherzigkeit ein. II. Grausamkeiten oder Härten sind gewissermaßen übermäßig vom Übel. „Solches treibt aber vielmehr die Barmherzigkeit aus;“ sagt Aristoteles. (2 Rhet. 8.) Also nicht das Übel an sich reizt an zur Barmherzigkeit. III. Anzeichen von Übeln sind thatsächlich keine Übel. Was aber zur Barmherzigkeit antreibt, das sind zumeist Anzeichen vom Übel. Also ist das Übel an sich kein Reizmittel für die Barmherzigkeit. Auf der anderen Seite ist die Barmherzigkeit eine Art Trauer, nach Damascenus 2. de orth. fide 14. Zur Trauer aber bestimmt das Übel.
b) Ich antworte nach Augustin (9. de civ. Dei 5.): „Die Barmherzigkeit sei in unserem Herzen das Mitleid mit der Armut oder dem Elende, welches dazu antreibt, beizustehen.“ Barmherzigkeit nämlich besagt „ein Herz haben mit dem armen.“ Da nun das Elend der Glückseligkeit entgegensteht und „selig ist, wer da hat, was er will“ (Aug. 13. de Trin. 5.), so ist Elend dann vorhanden, wenn der Mensch leidet, was er nicht will. Nun will jemand etwas kraft der natürlichen Hinneigung wie Sein und Leben; — dann aus freier Wahl; — schließlich wegen dessen, was daraus folgt als aus der Ursache, wie wer Schädliches ißt, krank werden will. Den Beweggrund zur Barmherzigkeit also bilden: 1. die natürlichen Übel, wonach Aristoteles sagt (2 Rhet. 8.): „Die Barmherzigkeit ist eine gewisse Trauer auf Grund eines nach außen hervortretenden Übels, welches Pein und Qual verursacht;“ — 2. diese selben Übel, insoweit sie gegen die freie Wahl sind; und danach sagt Aristoteles „jene Übel seien mitleiderweckend, welche vom Zufalle stammen,“ wenn nämlich jemand von seinem frei gewollten Unternehmen Glück erhoffte und es ist Unglück gefolgt; 3. insoweit diese Übel gegen den ganzen Willen entgegentreten, wenn z. B. jemand immer Gutes gethan hat und es folgt für ihn nur Schlimmes; daher sagt Aristoteles: „Die Barmherzigkeit erstreckt sich im höchsten Grade auf die Übel, die jemand unwillig trägt.“
c) I. Die Schuld ist freiwillig; und danach ist sie nicht bemitleidenswert. Weil sie aber gewissermaßen auch Strafe ist, denn sie schließt etwas in sich ein, was gegen den Willen des Schuldigen ist; deshalb haben wir Mitleid mit den Sündern. Deshalb sagt Gregor (hom. 34. in EvgI.): “Die wahre Gerechtigkeit hat gegenüber den Sündern keinen Unwillen, sondern Mitleid;“ und Matth. 9. heißt es: „Und da Jesus die Volksscharen sah, wie sie in Pein waren und auf dem Erdboden liegend wie Schafe ohne Hirten, erbarmte er sich ihrer.“ II. Die Barmherzigkeit bezieht sich eigentlich immer auf den anderen und nur nach einer gewissen Ähnlichkeit aus sich selbst; ebenso wie die Gerechtigkeit sich auf die eigene Person beziehen kann, insofern der Mensch verschiedene Vermögen hat. Und danach heißt es Ekkli. 30.: „Erbarme dich deiner Seele und sei Gott wohlgefällig.“ Wie also rücksichtlich unsrer selbst eigentlich keine Barmherzigkeit besteht, sondern dies Schmerz genannt wird, wenn wir etwas Peinvolles leiden; so erstreckt sich auch die Barmherzigkeit nicht auf die uns durch Verwandtschaft oder ähnlich verbundenen Personen wie auf Kinder, Eltern, insofern diese etwas an unserem Selbst sind; da haben wir viel mehr Schmerz, wie bei eigenen Wunden: „Das Peinvolle ist die Entfernung der Barmherzigkeit“ heißt es deshalb bei Aristoteles. III. Wie aus der Hoffnung und der Erinnerung an Gutes Freude, so folgt aus der Hoffnung und der Erinnerung an Böses Trauer; freilich nicht in der gleichen Stärke, wie wenn das Betreffende gegenwärtig wäre. Die Anzeichen des Üblen also, weil sie uns die erbarmenswerten Übel als gegenwärtig hinstellen, regen zur Barmherzigkeit an.