• Accueil
  • Œuvres
  • Introduction Instructions Collaboration Sponsors / Collaborateurs Copyrights Contact Mentions légales
Bibliothek der Kirchenväter
Recherche
DE EN FR
Œuvres Thomas d'Aquin (1225-1274)

Traduction Masquer
Summe der Theologie

Vierter Artikel. Die Gattungen der Furcht.

a) Damascenus zählt (2. de orth. fide 15.) sechs Gattungen der Furcht auf: Die Trägheit, das Erröten, die Beschämung, die Verwunderung, das Staunen, die Todesangst. Dies scheint aber nicht so. Denn: I. Aristoteles sagt (2. Rhet. 5.): „Die Furcht hat zum Gegenstande ein Übel, was betrübt.“ Also müssen die Gattungen der Furcht denen der Trauer entsprechen; und sind deren sonach nur vier. II. Was in unserem eigenen Thätigsein seinen Bestand hat, das unterliegt unserer Macht. Die Furcht aber zielt auf etwas, was unsere Macht übersteigt. Also dürfen Trägheit im Wirken, Erröten, Beschämung, was alles unser eigenes Wirken betrifft, nicht Gattungen der Furcht sein. III. Die Furcht hat zum Gegenstande das Zukünftige. Die Scham aber ist mit Rücksicht auf etwas Unehrbares, was bereits geschehen ist. IV. Die Furcht richtet sich nur auf das Übel. Verwunderung und Staunen aber richtet sich auf Ungewöhnliches, nicht auf Schlechtes. V. Die Verwunderung hat die Philosophen bestimmt, nachzuforschen. Die Furcht aber thut dies nicht, sondern will vielmehr, daß man fliehe. Also sind alle diese Gattungen falsch angegeben. Auf der anderen Seite steht die Autorität des Damascenus und Nyssenus (de uat. hom. 20.)

b) Ich antworte, Furcht habe zum Gegenstande ein künftiges Übel, was die Macht des Fürchtenden überschreitet; dem man also kaum widerstehen kann. Nun kann sowohl das Gute wie auch das Übel des Menschen sich finden entweder in dessen Thätigkeit selber oder in den äußeren Dingen. Im Thätigsein des Menschen kann sich ein doppeltes Übel finden: 1. Arbeit und Mühe, welche die Natur beschweren; und so wird verursacht Lässigkeit oder Trägheit, wenn jemand fürchtet, thätig zu sein auf Grund der allzu großen Mühe; — 2. kann sich im Thätigsein finden etwas Schimpfliches, was die gute Meinung der Menschen betrifft; und so, wenn dieses Schimpfliche gefürchtet wird für einen noch zu setzenden Akt, ist es Erröten; ist der Akt vorüber, so ist es Scham. Das Übel in den äußeren Dingen kann in dreifacher Weise die Macht des Menschen überragen: 1. wegen seiner Größe, da der Mensch nicht den Ausgang desselben in Betracht ziehen kann; und so ist Verwunderung; — 2. wegen des Ungewohnten, und so ist Staunen; — 3. wegen Unvorhergesehenseins; und so ist Todesangst.

c) I. Jene Gattungen der Trauer wurden hergenommen, nicht von dem Gegenstande, sondern von der Wirkung. Also ist da nicht notwendig, daßdiese Gattungen der Furcht, die vom Gegenstande her genommen sind, jenen entsprechen. II. Insofern das Wirken sich vollzieht„ ist es in der Gewalt des Wirkenden. Hier aber wird ein Moment im Thätigsein betrachtet, dessentwegen dieses bestimmte Thätigsein geflohen wird. III. Vom vergangenen Akte aus kann gefürchtet werden zukünftige Schande; und danach ist Scham eine Gattung der Furcht. IV. Die Verwunderung wegen eines großen Übels nur und Staunen über ein großes Übel nur ist Gattung der Furcht; kein anderes Bewundern und Staunen. V. Der Sichwundernde flieht für den Augenblick davor, ein Urteil über das zu geben, worüber er sich verwundert, weil er einen Fehler fürchtet; — aber für später untersucht er. Der Staunende fürchtet sowohl für den Augenblick zu urteilen als auch später zu untersuchen. Bewunderung also ist der Beginn der Philosophie; Staunen ein Hindernis für dieselbe.

Edition Masquer
Summa theologiae

Articulus 4

Iª-IIae q. 41 a. 4 arg. 1

Ad quartum sic proceditur. Videtur quod inconvenienter Damascenus assignet sex species timoris, scilicet segnitiem, erubescentiam, verecundiam, admirationem, stuporem, agoniam. Ut enim philosophus dicit, in II Rhetoric., timor est de malo contristativo. Ergo species timoris debent respondere speciebus tristitiae. Sunt autem quatuor species tristitiae, ut supra dictum est. Ergo solum debent esse quatuor species timoris, eis correspondentes.

Iª-IIae q. 41 a. 4 arg. 2

Praeterea, illud quod in actu nostro consistit, nostrae potestati subiicitur. Sed timor est de malo quod excedit potestatem nostram, ut dictum est. Non ergo segnities et erubescentia et verecundia, quae respiciunt operationem nostram, debent poni species timoris.

Iª-IIae q. 41 a. 4 arg. 3

Praeterea, timor est de futuro, ut dictum est. Sed verecundia est de turpi actu iam commisso, ut Gregorius Nyssenus dicit. Ergo verecundia non est species timoris.

Iª-IIae q. 41 a. 4 arg. 4

Praeterea, timor non est nisi de malo. Sed admiratio et stupor sunt de magno et insolito, sive bono sive malo. Ergo admiratio et stupor non sunt species timoris.

Iª-IIae q. 41 a. 4 arg. 5

Praeterea, philosophi ex admiratione sunt moti ad inquirendum veritatem, ut dicitur in principio Metaphys. Timor autem non movet ad inquirendum, sed magis ad fugiendum. Ergo admiratio non est species timoris.

Iª-IIae q. 41 a. 4 s. c.

Sed in contrarium sufficiat auctoritas Damasceni et Gregorii Nysseni.

Iª-IIae q. 41 a. 4 co.

Respondeo dicendum quod, sicut dictum est, timor est de futuro malo quod excedit potestatem timentis, ut scilicet ei resisti non possit. Sicut autem bonum hominis, ita et malum, potest considerari vel in operatione ipsius, vel in exterioribus rebus. In operatione autem ipsius hominis, potest duplex malum timeri. Primo quidem, labor gravans naturam. Et sic causatur segnities, cum scilicet aliquis refugit operari, propter timorem excedentis laboris. Secundo, turpitudo laedens opinionem. Et sic, si turpitudo timeatur in actu committendo, est erubescentia, si autem sit de turpi iam facto, est verecundia. Malum autem quod in exterioribus rebus consistit, triplici ratione potest excedere hominis facultatem ad resistendum. Primo quidem, ratione suae magnitudinis, cum scilicet aliquis considerat aliquod magnum malum, cuius exitum considerare non sufficit. Et sic est admiratio. Secundo, ratione dissuetudinis, quia scilicet aliquod malum inconsuetum nostrae considerationi offertur, et sic est magnum nostra reputatione. Et hoc modo est stupor, qui causatur ex insolita imaginatione. Tertio modo, ratione improvisionis, quia scilicet provideri non potest, sicut futura infortunia timentur. Et talis timor dicitur agonia.

Iª-IIae q. 41 a. 4 ad 1

Ad primum ergo dicendum quod illae species tristitiae quae supra positae sunt, non accipiuntur secundum diversitatem obiecti, sed secundum effectus, et secundum quasdam speciales rationes. Et ideo non oportet quod illae species tristitiae respondeant istis speciebus timoris, quae accipiuntur secundum divisionem propriam obiecti ipsius timoris.

Iª-IIae q. 41 a. 4 ad 2

Ad secundum dicendum quod operatio secundum quod iam fit, subditur potestati operantis. Sed aliquid circa operationem considerari potest facultatem operantis excedens, propter quod aliquis refugit actionem. Et secundum hoc, segnities, erubescentia et verecundia ponuntur species timoris.

Iª-IIae q. 41 a. 4 ad 3

Ad tertium dicendum quod de actu praeterito potest timeri convitium vel opprobrium futurum. Et secundum hoc, verecundia est species timoris.

Iª-IIae q. 41 a. 4 ad 4

Ad quartum dicendum quod non quaelibet admiratio et stupor sunt species timoris, sed admiratio quae est de magno malo, et stupor qui est de malo insolito. Vel potest dici quod, sicut segnities refugit laborem exterioris operationis, ita admiratio et stupor refugiunt difficultatem considerationis rei magnae et insolitae, sive sit bona sive mala, ut hoc modo se habeat admiratio et stupor ad actum intellectus, sicut segnities ad exteriorem actum.

Iª-IIae q. 41 a. 4 ad 5

Ad quintum dicendum quod admirans refugit in praesenti dare iudicium de eo quod miratur, timens defectum, sed in futurum inquirit. Stupens autem timet et in praesenti iudicare, et in futuro inquirere. Unde admiratio est principium philosophandi, sed stupor est philosophicae considerationis impedimentum.

  Imprimer   Rapporter une erreur
  • Afficher le texte
  • Référence bibliographique
  • Scans de cette version
Les éditions de cette œuvre
Summa theologiae
Traductions de cette œuvre
Summe der Theologie

Table des matières

Faculté de théologie, Patristique et histoire de l'Église ancienne
Miséricorde, Av. Europe 20, CH 1700 Fribourg

© 2025 Gregor Emmenegger
Mentions légales
Politique de confidentialité