• Home
  • Works
  • Introduction Guide Collaboration Sponsors / Collaborators Copyrights Contact Imprint
Bibliothek der Kirchenväter
Search
DE EN FR
Works Thomas Aquinas (1225-1274)

Translation Hide
Summe der Theologie

Vierter Artikel. Die moralische Tugend kann nicht sein ohne die in der Vernunft.

a) Dem steht gegenüber: I. Die moralische Tugend ist nach Cicero (l. c.) „ein Zustand, welcher der Vernunft gemäß ist nach Weise der Natur.“ Dies kann aber sein, ohne daß diese Vernunft in ein und demselben Subjekte mit der moralischen Tugend verbunden sei; wie dies bei den leblosen Dingen erscheint. Also braucht eines Menschen Vernunft nicht vollendet zu sein durch eine Tugend; und trotzdem kann die moralische Tugend ihn in der Weise der Natur zum Vernunftgemäßen hinneigen. II. Es trifft sich oft, daß diejenigen, in welchen der Gebrauch der Vernunft nicht stark ist, tugendhaft sind und Gott angenehm. Da also durch die Tugend in der Vernunft die Anwendung dieser letzteren, der Vernunft nämlich, vollendet wird, so braucht nicht immer die Tugend in der Vernunft mit der moralischen verbunden zu sein. III. Die moralische Tugend giebt die Hinneigung zum guten Wirken. Viele aber haben solche Hinneigung von Natur ohne Urteil der Vernunft. Also ist letzteres nicht notwendig. Auf der anderen Seite sagt Gregor (22. moral. 1.): „Die übrigen Tugenden sind keineswegs Tugenden, wenn man nicht das, wonach sie streben, mit Klugheit thut.“ Klugheit aber ist eine Tugend in der Vernunft.

b) Ich antworte, die moralische Tugend könne wohl sein ohne Weisheit, Wissenschaft und Kunst; nicht aber ohne Klugheit und Verständnis der Principien. Ohne Klugheit nun kann die moralische Tugend keineswegs sein. Denn jede moralische Tugend ist ein Zustand, der eine gute Auswahl bewirkt. Zur guten, rechten Wahl aber gehört 1. die Richtung auf den gebührenden Zweck; und dies kommt von der moralischen Tugend; — und 2. daß der Mensch recht wähle und abschätze das, was zum Zwecke dient; und das kann nicht sein ohne Vernunft, die da recht rät, gut urteilt und entschieden befiehlt; — was nichts Anderes als die Tugend der Klugheit ist. Da nun aber die Principien, sowohl im Spekulativen wie im Praktischen, um gut zu untersuchen und zu urteilen, nur durch „das Verständnis der Principien“ gekannt sein können, so ist auch letztere Tugend erfordert.

c) I. Eine solche natürliche, mit der Natur gegebene Hinneigung ist ohne Auswahl. Also paßt das hier nicht; da die moralische Tugend immer ein Auswählen bedingt. II. Der Tugendhafte braucht nicht Vernunft zu haben für alles Mögliche; sondern nur für sein Handeln, daß es der Tugend gemäß sei. Und diesen Gebrauch der Vernunft hat jeder Tugendhafte, mag er auch einfältig erscheinen vor der Welt in deren Wissenschaft. Deshalb heißt es Matth. 10.: „Seid klug wie die Schlangen und einfältig wie die Tauben.“ III. Die natürliche Hinneigung zum Guten einer Tugend ist wohl der Anfang einer Tugend, aber sie ist keine vollendete Tugend. Denn je schärfer eine solche Hinneigung hervortritt, je stärker sie also ist; desto gefährlicher kann sie werden, wenn nicht die rechte Vernunft hinzutritt, welche abmißt und wählt, was der Erreichung des Zweckes dient. So stößt ein starkes Pferd, wenn es schnell läuft, desto stärker an die Mauer und verletzt sich, je mehr es bei seiner Stärke blind ist. Mag also auch die moralische Tugend, wie Sokrates meinte, nicht gerade die rechte Vernunft selber sein; jedoch ist sie nicht nur gemäß der rechten Vernunft, insoweit sie dazu hinneigt, was vernunftgemäß ist, wie die Platoniker annahmen; sondern sie muß auch immer mit der rechten Vernunft zusammen bleiben, wie Aristoteles sagt. (6 Ethic. ult.)

Edition Hide
Summa theologiae

Articulus 4

Iª-IIae q. 58 a. 4 arg. 1

Ad quartum sic proceditur. Videtur quod virtus moralis possit esse sine intellectuali. Virtus enim moralis, ut dicit Tullius, est habitus in modum naturae, rationi consentaneus. Sed natura etsi consentiat alicui superiori rationi moventi, non tamen oportet quod illa ratio naturae coniungatur in eodem, sicut patet in rebus naturalibus cognitione carentibus. Ergo potest esse in homine virtus moralis in modum naturae, inclinans ad consentiendum rationi, quamvis illius hominis ratio non sit perfecta per virtutem intellectualem.

Iª-IIae q. 58 a. 4 arg. 2

Praeterea, per virtutem intellectualem homo consequitur rationis usum perfectum. Sed quandoque contingit quod aliqui in quibus non multum viget usus rationis, sunt virtuosi et Deo accepti. Ergo videtur quod virtus moralis possit esse sine virtute intellectuali.

Iª-IIae q. 58 a. 4 arg. 3

Praeterea, virtus moralis facit inclinationem ad bene operandum. Sed quidam habent naturalem inclinationem ad bene operandum, etiam absque rationis iudicio. Ergo virtutes morales possunt esse sine intellectuali.

Iª-IIae q. 58 a. 4 s. c.

Sed contra est quod Gregorius dicit, in XXII Moral., quod ceterae virtutes, nisi ea quae appetunt, prudenter agant, virtutes esse nequaquam possunt. Sed prudentia est virtus intellectualis, ut supra dictum est. Ergo virtutes morales non possunt esse sine intellectualibus.

Iª-IIae q. 58 a. 4 co.

Respondeo dicendum quod virtus moralis potest quidem esse sine quibusdam intellectualibus virtutibus, sicut sine sapientia, scientia et arte, non autem potest esse sine intellectu et prudentia. Sine prudentia quidem esse non potest moralis virtus, quia moralis virtus est habitus electivus, idest faciens bonam electionem. Ad hoc autem quod electio sit bona, duo requiruntur. Primo, ut sit debita intentio finis, et hoc fit per virtutem moralem, quae vim appetitivam inclinat ad bonum conveniens rationi, quod est finis debitus. Secundo, ut homo recte accipiat ea quae sunt ad finem, et hoc non potest esse nisi per rationem recte consiliantem, iudicantem et praecipientem; quod pertinet ad prudentiam et ad virtutes sibi annexas, ut supra dictum est. Unde virtus moralis sine prudentia esse non potest. Et per consequens nec sine intellectu. Per intellectum enim cognoscuntur principia naturaliter nota, tam in speculativis quam in operativis. Unde sicut recta ratio in speculativis, inquantum procedit ex principiis naturaliter cognitis, praesupponit intellectum principiorum; ita etiam prudentia, quae est recta ratio agibilium.

Iª-IIae q. 58 a. 4 ad 1

Ad primum ergo dicendum quod inclinatio naturae in rebus carentibus ratione, est absque electione, et ideo talis inclinatio non requirit ex necessitate rationem. Sed inclinatio virtutis moralis est cum electione, et ideo ad suam perfectionem indiget quod sit ratio perfecta per virtutem intellectualem.

Iª-IIae q. 58 a. 4 ad 2

Ad secundum dicendum quod in virtuoso non oportet quod vigeat usus rationis quantum ad omnia, sed solum quantum ad ea quae sunt agenda secundum virtutem. Et sic usus rationis viget in omnibus virtuosis. Unde etiam qui videntur simplices, eo quod carent mundana astutia, possunt esse prudentes; secundum illud Matth. X, estote prudentes sicut serpentes, et simplices sicut columbae.

Iª-IIae q. 58 a. 4 ad 3

Ad tertium dicendum quod naturalis inclinatio ad bonum virtutis, est quaedam inchoatio virtutis, non autem est virtus perfecta. Huiusmodi enim inclinatio, quanto est fortior, tanto potest esse periculosior, nisi recta ratio adiungatur, per quam fiat recta electio eorum quae conveniunt ad debitum finem, sicut equus currens, si sit caecus, tanto fortius impingit et laeditur, quanto fortius currit. Et ideo, etsi virtus moralis non sit ratio recta, ut Socrates dicebat; non tamen solum est secundum rationem rectam, inquantum inclinat ad id quod est secundum rationem rectam, ut Platonici posuerunt; sed etiam oportet quod sit cum ratione recta, ut Aristoteles dicit, in VI Ethic.

  Print   Report an error
  • Show the text
  • Bibliographic Reference
  • Scans for this version
Editions of this Work
Summa theologiae
Translations of this Work
Summe der Theologie

Contents

Faculty of Theology, Patristics and History of the Early Church
Miséricorde, Av. Europe 20, CH 1700 Fribourg

© 2025 Gregor Emmenegger
Imprint
Privacy policy