• Start
  • Werke
  • Einführung Anleitung Mitarbeit Sponsoren / Mitarbeiter Copyrights Kontakt Impressum
Bibliothek der Kirchenväter
Suche
DE EN FR
Werke Thomas von Aquin (1225-1274) Summa Theologiae

Übersetzung ausblenden
Summe der Theologie

Erster Artikel. Die Gerechtigkeit ist der beständige und standhafte Wille, einem jeden sein Recht werden zu lassen. (Ulpian de jur. et just. lib. 10.)

a) Dieser Begriffsbestimmung steht Folgendes entgegen: I. Aristoteles schreibt (5 Ethic. 1.): „Die Gerechtigkeit ist ein Zustand, vermittelst dessen die betreffenden befähigt werden, das Gerechte zu thun; und vermittelst dessen sie es wirklich thun und wollen.“ Der „Wille“ bezeichnet aber unterschiedslos das Vermögen und den entsprechenden Akt. Also unzulässigerweise wird gesagt, „die Gerechtigkeit sei der Wille.“ II. Die Aufrichtigkeit oder die Geradheit des Willens ist nicht der Wille; sonst gäbe es keinen verkehrten Willen. Anselmus aber sagt: „Gerechtigkeit ist Geradheit.“ (De Verit. 13.) Also ist die Gerechtigkeit nicht der Wille. III. Der Wille Gottes allein ist beständig. Also wird da unzulässigerweise gesagt: „der beständige Wille.“ IV. Alles Beständige ist standhaft. Also ist es überflüssig hinzuzufügen: „der standhafte.“ V. Einem jeden sein Recht werden zu lassen, gehört dem Fürsten an. Also wäre Gerechtigkeit nur im Fürsten. VI. Augustin (de morib. Eccl. 15.) sagt: „Die Gerechtigkeit ist die Liebe, welche Gott allein dient.“

b) Ich antworte, die genannte Begriffsbestimmung müsse gut verstanden werden. Denn da jede Tugend ein Zustand ist, der das Princip für eine gute Thätigkeit bildet; so wird die Tugend begrifflich bestimmt vermittelst der guten Thätigkeit, soweit diese mit dem eigensten Gegenstande der Tugend sich beschäftigt. Nun ist der Gegenstand der Gerechtigkeit so recht eigentlich die Beziehung zum anderen Menschen. Demnach wird die Thätigkeit der Gerechtigkeit mit Rücksicht auf ihre eigenste Materie und ihren eigensten Gegenstand berührt, wenn gesagt wird, „sein Recht einem jeden werden zu lassen,“ wie Isidor (10 Etymol. litt. 7.) sagt: „Gerecht wird genannt wer das Recht behütet.“ Damit aber eine solche Thätigkeit eine tugendhafte werde, wird im allgemeinen erfordert, daß sie freiwillig, beständig und mit Festigkeit ausgestattet sei; wie Aristoteles schreibt (2 Ethic. 4.), damit jemand etwas Tugendhaftes thue, dazu gehöre, daß er mit Wissen wirke, sodann daß er zweckgemäß wähle, und daß sein Wirken unverrückbare Festigkeit besitze. Der erste Punkt ist im zweiten enthalten, denn wer in Unkenntnis wirkt, der wirkt nicht mit freiem Willen. (3 Ethic. 1.) Deshalb steht in der obigen Begriffsbestimmung zuerst „der Wille“, damit dadurch die Freiwilligkeit des Aktes angezeigt werde; dann wird hinzugefügt „beständig“ und „standhaft“, um die Festigkeit des Wirkens darzuthun. Abgesehen also davon daß hier die entsprechende Thätigkeit anstatt des Zustandes gesetzt wird, der durch die Thätigkeit seinen Wesenscharakter erhält, ist die erwähnte Begriffsbestimmung vollständig. Wer sie in die gebührende Form bringen wollte, der müßte sagen: „Die Gerechtigkeit ist ein Zustand, vermöge dessen jemand mit standhaftem und beständigem Willen jedem sein Recht werden läßt.“ Und das stimmt dann überein mit dem, was Aristoteles sagt (5 Ethic. 5.): „Die Gerechtigkeit ist ein Zustand, gemäß welchem jemand dasteht als handelnd gemäß der Erwählung dessen, was gerecht ist.“

c) I. „Wille“ steht hier für „Wollen“, für die Thätigkeit. So definiert auch Augustin (tract. in Johan. 7, 9.): „Der Glaube ist glauben was du nicht siehst.“ II. Die Gerechtigkeit ist Geradheit insofern sie dieselbe verursacht; denn sie ist „ein Zustand, kraft dessen jemand recht wirkt und recht will.“ III. Die Thätigkeit des Willens ist eine beständige nur in Gott. Aber kraft der Gerechtigkeit will jemand von seiten des Gegenstandes beständig das thun was gerecht ist. Denn nicht genügt es für die Gerechtigkeit, daß jemand hie und da, für eine Stunde etwa, Gerechtes will; sondern er muß den Willen haben, immer und überall das Gerechte zu wollen. IV. „Beständig“ will heißen, daß jemand in seinem Willensakte für immer an der Gerechtigkeit festhalten will; „standhaft“, daß dieser sein Wille Festigkeit hat. Wäre freilich der Willensakt als Akt beständig, wie dies in Gott der Fall ist, so wäre der Zusatz „standhaft“ überflüssig. V. Der Richter giebt jedem das Seine in der Weise eines befehlenden und leitenden; denn „er ist das beseelte Gerechte.“ Der Fürst ist Wächter dessen, was Recht ist. (5 Ethic. 4.) Die Unterthanen geben jedem das Seine in der Weise von ausführenden. VI. Wie in der Liebe Gottes die des Nächsten enthalten ist, so wird darin, daß jemand Gott dient eingeschlossen, daß er dem Nächsten das Gebührende giebt.

Edition ausblenden
Summa theologiae

Articulus 1

IIª-IIae q. 58 a. 1 arg. 1

Ad primum sic proceditur. Videtur quod inconvenienter definiatur a iurisperitis quod iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum unicuique tribuens. Iustitia enim, secundum philosophum, in V Ethic., est habitus a quo sunt aliqui operativi iustorum, et a quo operantur et volunt iusta. Sed voluntas nominat potentiam, vel etiam actum. Ergo inconvenienter iustitia dicitur esse voluntas.

IIª-IIae q. 58 a. 1 arg. 2

Praeterea, rectitudo voluntatis non est voluntas, alioquin, si voluntas esset sua rectitudo, sequeretur quod nulla voluntas esset perversa. Sed secundum Anselmum, in libro de veritate, iustitia est rectitudo. Ergo iustitia non est voluntas.

IIª-IIae q. 58 a. 1 arg. 3

Praeterea, sola Dei voluntas est perpetua. Si ergo iustitia est perpetua voluntas, in solo Deo erit iustitia.

IIª-IIae q. 58 a. 1 arg. 4

Praeterea, omne perpetuum est constans, quia est immutabile. Superflue ergo utrumque ponitur in definitione iustitiae, et perpetuum et constans.

IIª-IIae q. 58 a. 1 arg. 5

Praeterea, reddere ius unicuique pertinet ad principem. Si igitur iustitia sit ius suum unicuique tribuens, sequetur quod iustitia non sit nisi in principe. Quod est inconveniens.

IIª-IIae q. 58 a. 1 arg. 6

Praeterea, Augustinus dicit, in libro de moribus Eccles., quod iustitia est amor Deo tantum serviens. Non ergo reddit unicuique quod suum est.

IIª-IIae q. 58 a. 1 co.

Respondeo dicendum quod praedicta iustitiae definitio conveniens est, si recte intelligatur. Cum enim omnis virtus sit habitus qui est principium boni actus, necesse est quod virtus definiatur per actum bonum circa propriam materiam virtutis. Est autem iustitia circa ea quae ad alterum sunt sicut circa propriam materiam, ut infra patebit. Et ideo actus iustitiae per comparationem ad propriam materiam et obiectum tangitur cum dicitur, ius suum unicuique tribuens, quia, ut Isidorus dicit, in libro Etymol., iustus dicitur quia ius custodit. Ad hoc autem quod aliquis actus circa quamcumque materiam sit virtuosus, requiritur quod sit voluntarius, et quod sit stabilis et firmus, quia philosophus dicit, in II Ethic., quod ad virtutis actum requiritur primo quidem quod operetur sciens, secundo autem quod eligens et propter debitum finem, tertio quod immobiliter operetur. Primum autem horum includitur in secundo, quia quod per ignorantiam agitur est involuntarium, ut dicitur in III Ethic. et ideo in definitione iustitiae primo ponitur voluntas, ad ostendendum quod actus iustitiae debet esse voluntarius. Additur autem de constantia et perpetuitate, ad designandum actus firmitatem. Et ideo praedicta definitio est completa definitio iustitiae, nisi quod actus ponitur pro habitu, qui per actum specificatur, habitus enim ad actum dicitur. Et si quis vellet in debitam formam definitionis reducere, posset sic dicere, quod iustitia est habitus secundum quem aliquis constanti et perpetua voluntate ius suum unicuique tribuit. Et quasi est eadem definitio cum ea quam philosophus ponit, in V Ethic., dicens quod iustitia est habitus secundum quem aliquis dicitur operativus secundum electionem iusti.

IIª-IIae q. 58 a. 1 ad 1

Ad primum ergo dicendum quod voluntas hic nominat actum, non potentiam. Est autem consuetum quod apud auctores habitus per actus definiantur, sicut Augustinus dicit, super Ioan., quod fides est credere quod non vides.

IIª-IIae q. 58 a. 1 ad 2

Ad secundum dicendum quod neque etiam iustitia est essentialiter rectitudo, sed causaliter tantum, est enim habitus secundum quem aliquis recte operatur et vult.

IIª-IIae q. 58 a. 1 ad 3

Ad tertium dicendum quod voluntas potest dici perpetua dupliciter. Uno modo, ex parte ipsius actus, qui perpetuo durat. Et sic solius Dei voluntas est perpetua. Alio modo, ex parte obiecti, quia scilicet aliquis vult perpetuo facere aliquid. Et hoc requiritur ad rationem iustitiae. Non enim sufficit ad rationem iustitiae quod aliquis velit ad horam in aliquo negotio servare iustitiam, quia vix invenitur aliquis qui velit in omnibus iniuste agere, sed requiritur quod homo habeat voluntatem perpetuo et in omnibus iustitiam conservandi.

IIª-IIae q. 58 a. 1 ad 4

Ad quartum dicendum quod quia perpetuum non accipitur secundum durationem perpetuam actus voluntatis, non superflue additur constans, ut sicut per hoc quod dicitur perpetua voluntas designatur quod aliquis gerat in proposito perpetuo iustitiam conservandi, ita etiam per hoc quod dicitur constans designatur quod in hoc proposito firmiter perseveret.

IIª-IIae q. 58 a. 1 ad 5

Ad quintum dicendum quod iudex reddit quod suum est per modum imperantis et dirigentis, quia iudex est iustum animatum, et princeps est custos iusti, ut dicitur in V Ethic. Sed subditi reddunt quod suum est unicuique per modum executionis.

IIª-IIae q. 58 a. 1 ad 6

Ad sextum dicendum quod sicut in dilectione Dei includitur dilectio proximi, ut supra dictum est; ita etiam in hoc quod homo servit Deo includitur quod unicuique reddat quod debet.

  Drucken   Fehler melden
  • Text anzeigen
  • Bibliographische Angabe
  • Scans dieser Version
Editionen dieses Werks
Summa theologiae
Übersetzungen dieses Werks
Summe der Theologie

Inhaltsangabe

Theologische Fakultät, Patristik und Geschichte der alten Kirche
Miséricorde, Av. Europe 20, CH 1700 Fribourg

© 2025 Gregor Emmenegger
Impressum
Datenschutzerklärung