Traduction
Masquer
Summe der Theologie
Sechster Artikel. Als gemeinsame Tugend kommt die Gerechtigkeit mit den übrigen Tugenden nicht im Wesen überem.
a) Das Wesen der Gerechtigkeit und aller übrigen Tugenden ist das nämliche. Denn: I. 5 Ethic. 1. sagt Aristoteles: „Die Gerechtigkeit ist dasselbe wie jede andere Tugend; nur das thatsächliche Sein, die Äußerung oder die Auffassung ist nicht die gleiche.“ II. Ebenso schreibt er I. c.: „Die Gerechtigkeit ist nicht ein Teil der Tugend im allgemeinen, sondern die ganze Tugend.“ III. Daß die Thätigkeit einer Tugend zu einem höheren Zwecke hingelenkt wird, macht keinen Unterschied in dem Wesenscharakter der Tugenden; wie die Mäßigkeit dieselbe bleibt, trotzdem sie auf das göttliche Gut bezogen wird. Die gesetzliche Gerechtigkeit aber ist es, welche alle Tugendakte zu einem höheren Zwecke, zum Zwecke des Gemeinbesten hinordnet. Also ist sie dem Wesen nach jede Tugend. IV. Jedes Gute im Teile, was dem Ganzen nicht dienen kann, ist wesentlich nutzlos. Keine Tugend aber ist dies. Also ist jede Tugend wesentlich Gerechtigkeit, da diese jedes Tugendwerk zum Ganzen hinbezieht. Auf der anderen Seite sagt Aristoteles (l. c.): „Viele können für sich selber tugendhaft sein und nicht, wenn es sich um den anderen handelt;“ und (3 Po!it. 3.): „Nicht ist dies schlechthin die gleiche Tugend, die eines guten Bürgers und die eines guten Mannes.“
b) Ich antworte, „allgemein“ oder „gemeinsam“ wird etwas genannt: entweder mit Rücksicht auf die Aussage, wie das „Sinnbegabte“ dem Menschen und dem Pferde gemeinsam ist; und dieses Allgemeine gehört zum Wesen; — oder mit Rücksicht auf die innere Kraft, die sich auf Alles erstreckt, wie die Sonne allgemein ist für alles Sichtbare, weil sie Alles beleuchtet; und dies gehört nicht zum Wesen, wie ja auch die Ursache nicht das gleiche Wesen hat als die Wirkung. In der letzterwähnten Weise nun ist die Gerechtigkeit eine „allgemeine“ Tugend; denn sie hat die Kraft, alle Tugendakte zum Gemeinbesten hinzuleiten. So ist auch die heilige Liebe eine allen Tugenden gemeinsame Tugend, weil sie alle Tugendakte zum göttlichen Gute hinlenkt. Wie also dem inneren Wesen nach die Liebe als eine besondere Tugend dasteht, weil ihreigenster Gegenstand das göttliche Gut ist; so erscheint die „gesetzliche“ Gerechtigkeit wesentlich als eine besondere Tugend, denn ihr eigenster Gegenstand ist das Gemeinbeste. Sie ist im Fürsten in leitender Weise, in den Unterthanen als in den regierten oder geleiteten.
c) I. und II. sind damit beantwortet. III. Die von der „gesetzlichen“ Gerechtigkeit gelenkte Tugend ist eben insoweit „gesetzliche“ Gerechtigkeit. IV. Von sich selber hat jede Tugend es, ihren Akt zu dem ihr eigenen Zwecke zu lenken. Daß ihr Akt aber auf einen höheren Zweck sich richte; das hat sie nicht von selbst, sondern eine höhere Tugend ist da erfordert. Und deshalb besteht eine eigene Tugend, welche alle Tugenden zum Gemeinbesten bezieht.
Edition
Masquer
Summa theologiae
Articulus 6
IIª-IIae q. 58 a. 6 arg. 1
Ad sextum sic proceditur. Videtur quod iustitia, secundum quod est generalis, sit idem per essentiam cum omni virtute. Dicit enim philosophus, in V Ethic., quod virtus et iustitia legalis est eadem omni virtuti, esse autem non est idem. Sed illa quae differunt solum secundum esse, vel secundum rationem, non differunt secundum essentiam. Ergo iustitia est idem per essentiam cum omni virtute.
IIª-IIae q. 58 a. 6 arg. 2
Praeterea, omnis virtus quae non est idem per essentiam cum omni virtute, est pars virtutis. Sed iustitia praedicta, ut ibidem philosophus dicit, non est pars virtutis, sed tota virtus. Ergo praedicta iustitia est idem essentialiter cum omni virtute.
IIª-IIae q. 58 a. 6 arg. 3
Praeterea, per hoc quod aliqua virtus ordinat actum suum ad altiorem finem, non diversificatur secundum essentiam habitus, sicut idem est essentialiter habitus temperantiae, etiam si actus eius ordinetur ad bonum divinum. Sed ad iustitiam legalem pertinet quod actus omnium virtutum ordinentur ad altiorem finem, idest ad bonum commune multitudinis, quod praeeminet bono unius singularis personae. Ergo videtur quod iustitia legalis essentialiter sit omnis virtus.
IIª-IIae q. 58 a. 6 arg. 4
Praeterea, omne bonum partis ordinabile est ad bonum totius, unde si non ordinetur in illud, videtur esse vanum et frustra. Sed illud quod est secundum virtutem non potest esse huiusmodi. Ergo videtur quod nullus actus possit esse alicuius virtutis qui non pertineat ad iustitiam generalem, quae ordinat in bonum commune. Et sic videtur quod iustitia generalis sit idem in essentia cum omni virtute.
IIª-IIae q. 58 a. 6 s. c.
Sed contra est quod philosophus dicit, in V Ethic., quod multi in propriis quidem possunt virtute uti, in his autem quae ad alterum non possunt. Et in III Polit. dicit quod non est simpliciter eadem virtus boni viri et boni civis. Sed virtus boni civis est iustitia generalis, per quam aliquis ordinatur ad bonum commune. Ergo non est eadem iustitia generalis cum virtute communi, sed una potest sine alia haberi.
IIª-IIae q. 58 a. 6 co.
Respondeo dicendum quod generale dicitur aliquid dupliciter. Uno modo, per praedicationem, sicut animal est generale ad hominem et equum et ad alia huiusmodi. Et hoc modo generale oportet quod sit idem essentialiter cum his ad quae est generale, quia genus pertinet ad essentiam speciei et cadit in definitione eius. Alio modo dicitur aliquid generale secundum virtutem, sicut causa universalis est generalis ad omnes effectus, ut sol ad omnia corpora, quae illuminantur vel immutantur per virtutem ipsius. Et hoc modo generale non oportet quod sit idem in essentia cum his ad quae est generale, quia non est eadem essentia causae et effectus. Hoc autem modo, secundum praedicta, iustitia legalis dicitur esse virtus generalis, inquantum scilicet ordinat actus aliarum virtutum ad suum finem, quod est movere per imperium omnes alias virtutes. Sicut enim caritas potest dici virtus generalis inquantum ordinat actus omnium virtutum ad bonum divinum, ita etiam iustitia legalis inquantum ordinat actus omnium virtutum ad bonum commune. Sicut ergo caritas, quae respicit bonum divinum ut proprium obiectum, est quaedam specialis virtus secundum suam essentiam; ita etiam iustitia legalis est specialis virtus secundum suam essentiam, secundum quod respicit commune bonum ut proprium obiectum. Et sic est in principe principaliter, et quasi architectonice; in subditis autem secundario et quasi ministrative. Potest tamen quaelibet virtus, secundum quod a praedicta virtute, speciali quidem in essentia, generali autem secundum virtutem, ordinatur ad bonum commune, dici iustitia legalis. Et hoc modo loquendi iustitia legalis est idem in essentia cum omni virtute, differt autem ratione. Et hoc modo loquitur philosophus.
IIª-IIae q. 58 a. 6 ad 1
Unde patet responsio ad primum et secundum.
IIª-IIae q. 58 a. 6 ad 3
Ad tertium dicendum quod etiam illa ratio secundum hunc modum procedit de iustitia legali, secundum quod virtus imperata a iustitia legali iustitia legalis dicitur.
IIª-IIae q. 58 a. 6 ad 4
Ad quartum dicendum quod quaelibet virtus secundum propriam rationem ordinat actum suum ad proprium finem illius virtutis. Quod autem ordinetur ad ulteriorem finem, sive semper sive aliquando, hoc non habet ex propria ratione, sed oportet esse aliam superiorem virtutem a qua in illum finem ordinetur. Et sic oportet esse unam virtutem superiorem quae ordinet omnes virtutes in bonum commune, quae est iustitia legalis, et est alia per essentiam ab omni virtute.