Edition
Hide
De Trinitate
XV.
[XV] Numquid verbum nostrum de sola scientia nostra nascitur? Nonne multa dicimus etiam quae nescimus? Nec dubitantes ea dicimus sed vera esse arbitrantes. Quae si forte vera sunt, in ipsis rebus de quibus loquimur non in verbo nostro vera sunt quia verbum verum non est nisi quod de re quae scitur gignitur. Falsum est ergo isto modo verbum nostrum non cum mentimur sed cum fallimur. Cum autem dubitamus nondum est verbum de re de qua dubitamus, sed de ipsa dubitatione verbum est. Quamvis enim non noverimus an verum sit unde dubitamus, tamen dubitare nos novimus, ac per hoc cum hoc dicimus verum verbum est quoniam quod novimus dicimus. Quid quod etiam mentiri possumus? Quod cum facimus utique volentes et scientes falsum verbum habemus ubi verum verbum est mentiri nos; hoc enim scimus. Et cum mentitos nos esse confitemur verum dicimus; quod scimus enim dicimus. Scimus namque nos esse mentitos. Verbum autem illud quod est deus et potentius est nobis hoc non potest. Non enim potest facere quidquam nisi quod viderit patrem facientem. Et non a se ipso loquitur sed a patre illi est omne quod loquitur cum ipsum pater unice loquitur. Et magna illius verbi potentia est non posse mentiri quia non potest esse illic est et non sed est, est; non, non.
‚At enim nec verbum dicendum est quod verum non est.‘ Sic ita libens assentior. Quid cum verum est verbum nostrum et ideo recte verbum vocatur, numquid sicut dici potest vel visio de visione vel scientia de scientia, ita dici potest essentia de essentia sicut illud dei verbum maxime dicitur maximeque dicendum est? Quid ita? Quia non hoc est nobis esse quod nosse. Multa quippe novimus quae per memoriam quodam modo vivunt, ita et oblivione quodam modo moriuntur, atque ideo cum illa iam non sint in notitia nostra, nos tamen sumus, et cum scientia nostra animo lapsa perierit a nobis, nos tamen vivimus.
[25] Illa etiam quae ita sciuntur ut numquam excidere possint quoniam praesentia sunt et ad ipsius animi naturam pertinent ut est illud quod nos vivere scimus; manet enim hoc quamdiu animus manet, et quia semper manet animus et hoc semper manet; id ergo et si qua reperiuntur similia in quibus imago dei potius intuenda est, etiamsi semper sciuntur, tamen quia non semper etiam cogitantur, quomodo de his dicatur verbum sempiternum, cum verbum nostrum nostra cogitatione dicatur, invenire difficile est. Sempiternum est enim animo vivere, sempiternum est scire quod vivit, nec tamen sempiternum est cogitare vitam suam vel cogitare scientiam vitae suae quoniam cum aliud atque aliud coeperit, hoc desinet cogitare quamvis non desinat scire. Ex quo fit ut si potest esse in animo aliqua scientia sempiterna, et sempiterna esse non potest eiusdem scientiae cogitatio, et verbum verum nostrum intimum nisi nostra cogitatione non dicitur, solus deus intellegatur habere verbum sempiternum sibique coaeternum. Nisi forte dicendum est ipsam possibilitatem cogitationis, quoniam id quod scitur etiam quando non cogitatur potest tamen veraciter cogitari, verbum esse tam perpetuum quam scientia ipsa perpetua est. Sed quomodo est verbum quod nondum in cogitationis visione formatum est? Quomodo erit simile scientiae de qua nascitur si eius non habet formam et ideo iam vocatur verbum quia potest habere? Tale est enim ac si dicatur ideo iam vocandum esse verbum quia potest esse verbum.
Sed quid est quod potest esse verbum et ideo iam dignum est verbi nomine? Quid est, inquam, hoc formabile nondumque formatum nisi quiddam mentis nostrae quod hac atque hac volubili quadam motione iactamus cum a nobis nunc hoc, nunc illud sicut inventum fuerit vel occurrerit cogitatur? Et tunc fit verum verbum quando illud quod nos dixi volubili motione iactare ad id quod scimus pervenit atque inde formatur eius omnimodam similitudinem capiens ut quomodo res quaeque scitur sic etiam cogitetur, id est sine voce, sine cogitatione vocis quae profecto alicuius linguae est sic in corde dicatur. Ac per hoc etiam si concedamus, ne de controversia vocabuli laborare videamur, iam vocandum esse verbum quiddam illud mentis nostrae quod de nostra scientia formari potest etiam priusquam formatum sit quia iam ut ita dicam formabile est, quis non videat quanta hic sit dissimilitudo ab illo dei verbo quod in forma dei sic est ut non ante fuerit formabile postque formatum, nec aliquando esse possit informe, sed sit forma simplex et simpliciter aequalis ei de quo est et cui mirabiliter coaeterna est?
Translation
Hide
Fünfzehn Bücher über die Dreieinigkeit
15. Kapitel. Nochmal die Unähnlichkeit zwischen dem menschlichen und dem göttlichen Worte.
Wird unser Wort allein von unserem Wissen geboren? Sagen wir nicht auch vieles, was wir nicht wissen? Nicht zweifelnd sagen wir es, sondern in der Annahme, es sei wahr. Wenn es vielleicht wahr ist, dann liegt seine Wahrheit in den Dingen, von denen wir sprechen, nicht in unserem Worte, weil ein Wort nur wahr ist, wenn es von dem Ding, das man kennt, gezeugt wird. Falsch ist also auf diese Weise unser Wort, nicht nur, wenn wir lügen, sondern auch, wenn wir uns täuschen. Wenn wir aber zweifeln, so ist das noch nicht ein Wort von dem Gegenstand, auf den sich unser Zweifel bezieht, sondern von dem Zweifel selbst. Wenngleich wir nämlich nicht wissen, ob das, woran wir zweifeln, wahr ist, so wissen wir doch, daß wir zweifeln; und deshalb liegt, wenn wir dies aussprechen, ein wahres Wort vor, da wir sagen, was wir wissen. Wie ist es denn dann, wenn wir lügen? Wenn wir dies tun, dann haben wir mit Wissen und Willen ein falsches Wort. Dabei ist es ein wahres Wort, daß wir lügen. S. 292 Dies wissen wir nämlich. Und wenn wir gestehen, daß wir lügen, dann sagen wir die Wahrheit. Wir sagen dabei nämlich, was wir wissen. Wir wissen ja, daß wir gelogen haben. Das Wort aber, das Gott ist und das mächtiger ist als wir, kann dies nicht. „Es kann“ ja „nichts tun, außer was es den Vater tun sieht“,1 und nicht von sich aus spricht es, sondern vom Vater hat es alles, was es verkündet, da es der Vater auf einzigartige Weise spricht; und groß ist das Vermögen dieses Wortes, daß es nicht zu lügen vermag, weil in ihm nicht sein kann ja und nein, sondern nur ja, ja; nein, nein.2 Man kann ja überhaupt nicht mehr Wort heißen, was nicht ein wahres Wort ist. Wenn es wahr ist, stimme ich ihm gerne zu. Wie ist es nun weiter? Wenn unser Wort wahr ist und deshalb mit Recht Wort genannt wird, kann es da, wie es Schau von der Schau oder Wissen vom Wissen genannt werden kann, auch Wesen vom Wesen genannt werden, wie jenes Wort Gottes mit größtem Rechte heißt und mit größtem Rechte zu heißen ist? Wie also? Bei uns ist doch das Sein nicht das gleiche wie das Wissen. Wir kennen ja vieles, was im Gedächtnis in der Weise eine Art Leben führt, daß es durch das Vergessen gewissermaßen stirbt; wenn sonach auch die einmal gewußten Dinge nicht mehr in unserem Wissen sind, so haben wir doch noch ein Sein; und wenn unser Wissen unserer Seele entglitten und von uns gewichen ist, so leben wir doch noch.
25. Auch was jene Dinge betrifft, die so gewußt werden, daß sie niemals entfallen können, weil sie gegenwärtig sind und zur Natur der Seele selbst gehören, wie die Tatsache, daß wir wissen, daß wir leben — dies Wissen bleibt nämlich bestehen, solange die Seele bleibt, und weil die Seele immer bleibt, bleibt auch dies Wissen immer bestehen —, was also dies und Ähnliches mehr betrifft — darin muß man eher das Bild Gottes sehen —, so ist es schwer, ausfindig zu machen, wieso S. 293 man bei diesen Dingen, die zwar immer gewußt, aber nicht immer gedacht werden, von einem immerwährenden Worte sprechen kann, da ja unser Wort durch unser Denken gesprochen wird. Ein immerwährender Vorgang ist es nämlich für die Seele, zu leben; ein immerwährender Vorgang ist es für sie, zu wissen, daß sie lebt; aber nicht ist es ein immerwährender Vorgang, daß sie an ihr Leben denkt oder daß sie an das Wissen um ihr Leben denkt. Wenn sie nämlich wieder etwas anderes beginnt, dann hört sie auf, daran zu denken, wenn sie auch nicht aufhört, darum zu wissen. So ergibt sich: Wenn in unserer Seele ein immerwährendes Wissen sein kann, und wenn der Gedanke an dieses Wissen nicht immerwährend sein kann, unser wahres inneres Wort aber nur durch unser Denken gesprochen werden kann, dann ist ersichtlich, daß allein Gott ein immerwährendes, mit ihm ewiges Wort hat. Man müßte schon etwa sagen, daß die Möglichkeit des Denkens — was man weiß, kann man ja, auch wenn man nicht daran denkt, doch der Wahrheit gemäß denken — so ein stets dauerndes Wort ist, wie das Wissen selbst ein ständig dauerndes ist. Aber wie kann man Wort nennen, was in der Schau des Denkens noch nicht geformt ist? Wie kann es dem Wissen, von dem es geboren wird, ähnlich sein, wenn es dessen Form noch nicht hat und schon deshalb Wort heißt, weil es diese bekommen kann? Das wäre so, wie wenn man sagen würde, deshalb sei etwas Wort zu nennen, weil es Wort sein kann. Aber was ist das für ein Ding, das erst Wort sein kann und deshalb schon der Bezeichnung Wort würdig ist? Was ist, frage ich, dieses Formbare und noch nicht Geformte anderes als eine Wirklichkeit in unserem Geiste, die wir in einer Art kreisender Bewegung dahin und dorthin wenden, da von uns bald dies, bald jenes gedacht wird, wie es uns eben gerade einfällt und es sich gerade trifft? Und dann entsteht ein wahres Wort, wenn der Vorgang, den ich eben ein Wenden in einer kreisenden Bewegung S. 294 nannte, zu einem Gegenstand gelangt, den wir wissen, und wenn es von dorther geformt wird, die volle Ähnlichkeit mit dem Gewußten annehmend, so daß, wie ein Ding gewußt wird, es auch gedacht wird, das heißt, daß es so ohne Klanglaut, ohne die Vorstellung eines Klanglautes, die in der Tat auch noch einer Sprache angehört, im Herzen gesprochen wird. Auch wenn wir sonach, damit nicht der Eindruck entsteht, als ob wir uns in Wortzänkereien abmühen würden, zugeben, daß man schon jenes Etwas im menschlichen Geiste, das aus unserem Wissen gestaltet werden kann, noch bevor es gestaltet ist, eben weil es sozusagen gestaltbar ist, Wort nennen darf: wer sähe da nicht ein, wie groß die Unähnlichkeit mit jenem Worte Gottes ist, das so als Gestalt Gottes existiert, daß es nicht, bevor es Gestalt gewann, gestaltbar war, und das niemals ungestaltet sein konnte, sondern eine einfache Gestalt ist, einfachhin jenem gleich, von dem sie ist und mit dem sie in wunderbarer Weise die gleiche Ewigkeit besitzt?