• Home
  • Works
  • Introduction Guide Collaboration Sponsors / Collaborators Copyrights Contact Imprint
Bibliothek der Kirchenväter
Search
DE EN FR
Works Thomas Aquinas (1225-1274)

Translation Hide
Summe der Theologie

Vierter Artikel. Das väterliche Recht muß unterschieden werden vom herrschaftlichen Rechte.

a) Das scheint nicht. Denn: I. Der Gerechtigkeit gehört es zu, jedem das Seine zu geben. (Ambrosius 1. de offic. 24.) Das Recht aber ist Gegenstand der Gerechtigkeit. Da also das Recht auf einen jeden gleichermaßen sich bezieht, so muß man nicht unterscheiden das Recht des Vaters und das Recht des Herrn. II. Die maßgebende Regel oder der Grund für das Gerechte ist das Gesetz. Dos Gesetz aber berücksichtigt das Gemeinbeste und nicht das Beste einer einzelnen Privatperson oder einer Familie. Also darf man nicht ein Familienrecht von einem herrschaftlichen Rechte unterscheiden, da ja doch der Herr und der Vater zum Hause gehören. III. Viele andere Stufen sind noch unter den Menschen; wie ja manche unter ihnen Soldaten sind, andere sind Priester etc. Also müßte danach immer ein besonderes Recht unterschieden werden. Auf der anderen Seite unterscheidet Aristoteles (5 Ethic. 6.) vom politisch oder staatlich Gerechten das herrschaftliche und väterliche Recht.

b) Ich antworte, alles „Gerechte“ bestehe im Gleichmaße mit Rücksicht auf einen anderen. Nun kann dieser andere schlechthin ein anderer sein, d. h. ganz und gar verschieden, wie z. B. zwei Menschen, die sich sonst nichts angehen, unter ein und demselben Fürsten stehen; und unter solchen zwei Menschen ist von etwas schlechthin Gerechtem die Rede. Sodann kann dieser andere wohl ein anderer sein; aber nicht schlechthin, sondern als zu dem ersten gehörend, wie der Sohn zum Vater gehört (8 Ethic. 11. und der Knecht zum Herrn. (1 Polit. 3.) Das Verhältnis des Sohnes zum Vater ist also nicht ein Verhältnis wie zu einem schlechthin anderen; und deshalb findet sich da nicht etwas schlechthin Gerechtes, sondern ein gewisses bestimmtes Gerechte, nämlich das väterliche. Und dasselbe gilt vom Verhältnisse des Knechtes zum Herrn. Obgleich nun die Gattin zum Manne gehört — steht sie doch im Verhältnisse zu ihm wie dessen eigener Leib, nach Ephes. 5. —, so ist sie trotzdem mehr vom Manne unterschieden wie der Sohn vom Vater oder der Knecht vom Herrn; — denn sie steht mit Bezug auf die eheliche Gemeinschaft dem Manne gesellschaftlich gleich; und so ist zwischen dem Manne und der Frau nach Aristoteles (5 Ethic. 6.) weit eher und in höherem Grade der Charakter des Gerechten, d. h. des Gleichmäßigen, wie zwischen Vater und Kind, zwischen Herr und Knecht. Und weil Mann und Frau zusammen unmittelbare Beziehung zum häuslichen Familienleben haben, nach 1 Polit. 3. et ult., so besteht zwischen ihnen auch kein politisches oder staatliches Gerechte, sondern vielmehr ein häusliches, gesellschaftliches; ein justum oeconomicum.

c) I. Die Gerechtigkeit will das Recht, wie es einem jeden in seinen verschiedenen Verhältnissen zum anderen entspricht. Denn was jemand sich selber schuldet, heißt nicht im eigentlichen Sinne „gerecht“. Weil also das Kind zum Vater gehört und der Knecht dem Herrn, so giebt es da insoweit keine eigentliche Gerechtigkeit, die der Vater dem Sohne, der Herr dem Knechte schuldete; und danach besteht kein Familien- oder Herrenrecht. II. „Kind“ und „Knecht“ jedoch können auf der anderen Seite wieder in ihrem Charakter als Mensch aufgefaßt werden; und so sind sie als für sich bestehend unterschieden von den anderen Menschen. Inwiefern also jeder von beiden „Mensch“ ist, erstreckt sich auch auf sie die Gerechtigkeit; und deshalb bestehen einzelne Gesetze darüber, was das Verhältnis des Vaters zum Kinde, des Herrn zum Knechte angeht; inwieweit sie aber etwas dem Vater respektive dem Herrn Zugehöriges sind, mangelt der vollendete Wesenscharakter des „Rechts“ oder des Gerechten. III. Alle anderen verschiedenen Verhältnisse der Personen in einem Staate haben unmittelbare Beziehung zum Gemeinbesten oder zu dem dieses letztere vertretenden Fürsten; und somit besteht mit Rücksicht auf dieselben das „Gerechte“ gemäß dem vollendeten Wesenscharakter der Gerechtigkeit. Denn dieses „Gerechte“ wird unterschieden gemäß den verschiedenen Ämtern; und danach giebt es ein Kriegs- oder militärisches Recht oder ein obrigkeitliches Recht oder ein Priesterrecht; nicht weil etwas am schlechthin Gerechten mangelte wie beim „väterlichen“ und „Herrenrecht“, sondern weil wegen des verschiedenen Amtes einer jeden dieser Personen etwas Besonderes, Eigenes gebührt.

Edition Hide
Summa theologiae

Articulus 4

IIª-IIae q. 57 a. 4 arg. 1

Ad quartum sic proceditur. Videtur quod non debeat specialiter distingui ius paternum et dominativum. Ad iustitiam enim pertinet reddere unicuique quod suum est; ut dicit Ambrosius, in I de officiis. Sed ius est obiectum iustitiae, sicut dictum est. Ergo ius ad unumquemque aequaliter pertinet. Et sic non debet distingui specialiter ius patris et domini.

IIª-IIae q. 57 a. 4 arg. 2

Praeterea, ratio iusti est lex, ut dictum est. Sed lex respicit commune bonum civitatis et regni, ut supra habitum est, non autem respicit bonum privatum unius personae, aut etiam unius familiae. Non ergo debet esse aliquod speciale ius vel iustum dominativum vel paternum, cum dominus et pater pertineant ad domum, ut dicitur in I Polit.

IIª-IIae q. 57 a. 4 arg. 3

Praeterea, multae aliae sunt differentiae graduum in hominibus, ut puta quod quidam sunt milites, quidam sacerdotes, quidam principes. Ergo ad eos debet aliquod speciale iustum determinari.

IIª-IIae q. 57 a. 4 s. c.

Sed contra est quod philosophus, in V Ethic., specialiter a iusto politico distinguit dominativum et paternum, et alia huiusmodi.

IIª-IIae q. 57 a. 4 co.

Respondeo dicendum quod ius, sive iustum dicitur per commensurationem ad alterum. Alterum autem potest dici dupliciter. Uno modo, quod simpliciter est alterum, sicut quod est omnino distinctum, sicut apparet in duobus hominibus quorum unus non est sub altero, sed ambo sunt sub uno principe civitatis. Et inter tales, secundum philosophum, in V Ethic., est simpliciter iustum. Alio modo dicitur aliquid alterum non simpliciter, sed quasi aliquid eius existens. Et hoc modo in rebus humanis filius est aliquid patris, quia quodammodo est pars eius, ut dicitur in VIII Ethic.; et servus est aliquid domini, quia est instrumentum eius, ut dicitur in I Polit. Et ideo patris ad filium non est comparatio sicut ad simpliciter alterum, et propter hoc non est ibi simpliciter iustum, sed quoddam iustum, scilicet paternum. Et eadem ratione nec inter dominum et servum, sed est inter eos dominativum iustum. Uxor autem, quamvis sit aliquid viri, quia comparatur ad eam sicut ad proprium corpus, ut patet per apostolum, ad Ephes. V; tamen magis distinguitur a viro quam filius a patre vel servus a domino, assumitur enim in quandam socialem vitam matrimonii. Et ideo, ut philosophus dicit, inter virum et uxorem plus est de ratione iusti quam inter patrem et filium, vel dominum et servum. Quia tamen vir et uxor habent immediatam relationem ad domesticam communitatem, ut patet in I Polit.; ideo inter eos non est etiam simpliciter politicum iustum, sed magis iustum oeconomicum.

IIª-IIae q. 57 a. 4 ad 1

Ad primum ergo dicendum quod ad iustitiam pertinet reddere ius suum unicuique, supposita tamen diversitate unius ad alterum, si quis enim sibi det quod sibi debetur, non proprie vocatur hoc iustum. Et quia quod est filii est patris, et quod est servi est domini, ideo non est proprie iustitia patris ad filium, vel domini ad servum.

IIª-IIae q. 57 a. 4 ad 2

Ad secundum dicendum quod filius, inquantum filius, est aliquid patris; et similiter servus, inquantum servus, est aliquid domini. Uterque tamen prout consideratur ut quidam homo, est aliquid secundum se subsistens ab aliis distinctum. Et ideo inquantum uterque est homo, aliquo modo ad eos est iustitia. Et propter hoc etiam aliquae leges dantur de his quae sunt patris ad filium, vel domini ad servum. Sed inquantum uterque est aliquid alterius, secundum hoc deficit ibi perfecta ratio iusti vel iuris.

IIª-IIae q. 57 a. 4 ad 3

Ad tertium dicendum quod omnes aliae diversitates personarum quae sunt in civitate, habent immediatam relationem ad communitatem civitatis et ad principem ipsius. Et ideo ad eos est iustum secundum perfectam rationem iustitiae. Distinguitur tamen istud iustum secundum diversa officia. Unde et dicitur ius militare vel ius magistratuum aut sacerdotum, non propter defectum a simpliciter iusto, sicut dicitur ius paternum et dominativum, sed propter hoc quod unicuique conditioni personae secundum proprium officium aliquid proprium debetur.

  Print   Report an error
  • Show the text
  • Bibliographic Reference
  • Scans for this version
Editions of this Work
Summa theologiae
Translations of this Work
Summe der Theologie

Contents

Faculty of Theology, Patristics and History of the Early Church
Miséricorde, Av. Europe 20, CH 1700 Fribourg

© 2025 Gregor Emmenegger
Imprint
Privacy policy