Edition
Masquer
Summa theologiae
Articulus 3
Iª-IIae q. 7 a. 3 arg. 1
Ad tertium sic proceditur. Videtur quod inconvenienter circumstantiae numerentur in III Ethic. Circumstantia enim actus dicitur quod exterius se habet ad actum. Huiusmodi autem sunt tempus et locus. Ergo solae duae sunt circumstantiae, scilicet quando et ubi.
Iª-IIae q. 7 a. 3 arg. 2
Praeterea, ex circumstantiis accipitur quid bene vel male fiat. Sed hoc pertinet ad modum actus. Ergo omnes circumstantiae concluduntur sub una, quae est modus agendi.
Iª-IIae q. 7 a. 3 arg. 3
Praeterea, circumstantiae non sunt de substantia actus. Sed ad substantiam actus pertinere videntur causae ipsius actus. Ergo nulla circumstantia debet sumi ex causa ipsius actus. Sic ergo neque quis, neque propter quid, neque circa quid, sunt circumstantiae, nam quis pertinet ad causam efficientem, propter quid ad finalem, circa quid ad materialem.
Iª-IIae q. 7 a. 3 s. c.
Sed contra est auctoritas philosophi in III Ethicorum.
Iª-IIae q. 7 a. 3 co.
Respondeo dicendum quod Tullius, in sua rhetorica, assignat septem circumstantias, quae hoc versu continentur, quis, quid, ubi, quibus auxiliis, cur, quomodo, quando. Considerandum est enim in actibus quis fecit, quibus auxiliis vel instrumentis fecerit, quid fecerit, ubi fecerit, cur fecerit, quomodo fecerit, et quando fecerit. Sed Aristoteles, in III Ethic., addit aliam, scilicet circa quid, quae a Tullio comprehenditur sub quid. Et ratio huius annumerationis sic accipi potest. Nam circumstantia dicitur quod, extra substantiam actus existens, aliquo modo attingit ipsum. Contingit autem hoc fieri tripliciter, uno modo, inquantum attingit ipsum actum; alio modo, inquantum attingit causam actus; tertio modo, inquantum attingit effectum. Ipsum autem actum attingit, vel per modum mensurae, sicut tempus et locus; vel per modum qualitatis actus, sicut modus agendi. Ex parte autem effectus, ut cum consideratur quid aliquis fecerit. Ex parte vero causae actus, quantum ad causam finalem, accipitur propter quid; ex parte autem causae materialis, sive obiecti, accipitur circa quid; ex parte vero causae agentis principalis, accipitur quis egerit; ex parte vero causae agentis instrumentalis, accipitur quibus auxiliis.
Iª-IIae q. 7 a. 3 ad 1
Ad primum ergo dicendum quod tempus et locus circumstant actum per modum mensurae, sed alia circumstant actum inquantum attingunt ipsum quocumque alio modo, extra substantiam eius existentia.
Iª-IIae q. 7 a. 3 ad 2
Ad secundum dicendum quod iste modus qui est bene vel male, non ponitur circumstantia, sed consequens ad omnes circumstantias. Sed specialis circumstantia ponitur modus qui pertinet ad qualitatem actus, puta quod aliquis ambulet velociter vel tarde, et quod aliquis percutit fortiter vel remisse, et sic de aliis.
Iª-IIae q. 7 a. 3 ad 3
Ad tertium dicendum quod illa conditio causae ex qua substantia actus dependet, non dicitur circumstantia; sed aliqua conditio adiuncta. Sicut in obiecto non dicitur circumstantia furti quod sit alienum, hoc enim pertinet ad substantiam furti; sed quod sit magnum vel parvum. Et similiter est de aliis circumstantiis quae accipiuntur ex parte aliarum causarum. Non enim finis qui dat speciem actus, est circumstantia; sed aliquis finis adiunctus. Sicut quod fortis fortiter agat propter bonum fortitudinis, non est circumstantia; sed si fortiter agat propter liberationem civitatis, vel populi Christiani, vel aliquid huiusmodi. Similiter etiam ex parte eius quod est quid, nam quod aliquis perfundens aliquem aqua, abluat ipsum, non est circumstantia ablutionis; sed quod abluendo infrigidet vel calefaciat, et sanet vel noceat, hoc est circumstantia.
Traduction
Masquer
Summe der Theologie
Dritter Artikel. Die Aufzählung der Umstände menschlicher Wandlungen.
a) I. „Umstand“ wird genannt, was von außen her zum Akte in Beziehung tritt. Das ist aber nur Zeit und Ort. Also nur zwei Umstände giebt es: das „Wann“ und das „Wo“. II. Aus den Umständen wird geschlossen, ob der Akt „gut“ oder „böse“ ist. Das gehört aber zur Beschaffenheit oder zur Wirkungsweise des Handelnden. Also nur einen Umstand giebt es: Die Wirkungsweise des Handelnden, den modus agendi. III. Die Umstände gehören nicht zum Wesen des Aktes. Die Ursachen des Aktes gehören aber wohl zu seinem Wesen. Kein Umstand darf also hergeleitet werden aus den Ursachen der Handlung. Also weder das „Wer“, was nichts Anderes ist als die wirkende Ursache; noch das „Wozu“, die Zweckursache; noch das „Warum“, was auf die Materialursache zeigt, sind Umstände menschlicher Handlungen. Auf der anderen Seite zählt Cicero (I. de Invent.) nach Aristoteles (3 Ethic.) sieben auf: Quis, quid, ubi, quibus auxiliis, cur, quo modo, quando.
b) Ich antworte, daß man bei den menschlichen Handlungen beachten muß: Wer handelt; mit welcher Beihilfe oder welchen Werkzeugen er wirkt; was er thut; und wo, warum, auf welche Weise, wann. Cicero begreift das „Warum“ circca quid des Aristoteles unter dem „Was“. Der Grund für diese Aufzählung ist folgender. „Umstand“ wird nämlich genannt, was wohl außerhalb des Wesens der Handlung sich findet, jedoch letztere in etwa berührt. Das kann nun auf dreifache Weise geschehen: 1. Der Akt selber wird berührt; und dies geschieht in der Weise eines Maßes wie von Zeit und Ort; oder in der Weise einer Beschaffenheit (z. B. schnell oder langsam) wie von der Art und Weise zu wirken. 2. Die Ursache des Aktes wird berührt; und zwar mit Rücksicht auf die Zweckursache, das „Warum“; — oder mit Rücksicht auf die wirkende hauptsächliche Ursache, das „Wer“; — oder mit Rücksicht auf die instrumentale Ursache, das „mit welcher Beihilfe“; — oder endlich (nach Aristot.) mit Rücksicht auf den materiellen Gegenstand, auf den das Handeln gerichtet, die Materialursache oder das „Worum“. 3. Die Wirkung wird berührt; und so entsteht der Umstand „Was“.
c) I. Zeit und Ort stehen um den Akt herum als Maß. Anderes umgiebt denselben, insofern in anderer Weise es den Akt berührt und doch nicht sein Wesen ist. II. Diese Beschaffenheit „gut“ oder „schlecht“ ist kein Umstand, sondern eine Folge aus allen Umständen. Der specielle Umstand der Wirkungsweise oder der Beschaffenheit des Wirkens besteht z. B. darin, daß jemand schnell oder langsam geht, stark oder weniger stark zuschlägt u. dgl. III. Falls von dem Umstände der Ursache, also vom „Wozu“, oder vom „Wer“ oder „mit welcher Beihilfe“ das Wesen des Aktes abhängt, so wirddies dann nicht mehr „Umstand“ genannt, d. h. Eigentümlichkeit, die dem Wesen nur anhängt; wie z. B. beim Diebstahle der Gegenstand desselben, also das Gut als ein fremdes, nicht ein Umstand ist; — sondern dies gehört dann zum Wesen des Diebstahles. Daß aber dieses fremde Gut groß oder klein ist, das ist eine Eigentümlichkeit, welche dem Wesen des Diebstahles anhängt, da das fremde Gut doch einen Umfang haben muß. Und ähnlich verhält es sich mit den Umständen, die auf seiten anderer Ursachen liegen. Denn nicht jener Zweck, welcher dem Akte sein besonderes Wesen giebt, ist Umstand, sondern ein mit diesem verbundener, hinzugefügter Zweck. So ist nicht Umstand, daß der Starke kräftig handelt wegen des Guten, was in der Stärke liegt; sondern wenn er kräftig handelt wegen der Befreiung der Stadt, wegen Christus u. ähnl.; das ist „Umstand“. Ähnlich ist es nicht Umstand, wenn jemand den anderen mit Wasser begießt und damit abwäscht; sondern daß er beim Begießen denselben erkältet oder erwärmt oder heilt oder ihm schadet, das ist Umstand.