Caput XI: An quisquam simul et uiuens esse possit et mortuus.

Si autem absurdum est, ut hominem, antequam ad mortem perueniat, iam esse dicamus in morte - cui enim propinquat peragendo uitae suae tempora, si iam in illa est? - , maxime quia nimis est insolens, ut simul et uiuens esse dicatur et moriens, cum uigilans et dormiens simul esse non possit, quaerendum est quando erit moriens. etenim antequam mors ueniat, non est moriens, sed uiuens; cum uero mors uenerit, mortuus erit, non moriens. illud ergo est adhuc ante mortem, hoc iam post mortem. quando ergo in morte? tunc enim est moriens, ut, quemadmodum tria sunt cum dicimus .ante mortem, in morte, post mortem, ita tria singulis singula .uiuens, moriens mortuus que. reddantur. quando itaque sit moriens, id est in morte, ubi neque sit uiuens, quod est ante mortem, neque mortuus, quod est post mortem, sed moriens, id est in morte, difficillime definitur. quamdiu quippe est anima in corpore, maxime si etiam sensus adsit, procul dubio uiuit homo, qui constat ex anima et corpore, ac per hoc adhuc ante mortem, non in morte esse dicendus est; cum uero anima abscesserit omnemque abstulerit corporis sensum, iam post mortem mortuusque perhibetur. perit igitur inter utrumque, quo moriens uel in morte sit; quoniam si adhuc uiuit, ante mortem est; si uiuere destitit, iam post mortem est. numquam ergo moriens, id est in morte, esse conprehenditur. ita etiam in transcursu temporum quaeritur praesens, nec inuenitur, quia sine ullo spatio est, per quod transitur ex futuro in praeteritum. nonne ergo uidendum est, ne ista ratione mors corporis nulla esse dicatur? si enim est, quando est, quae in ullo et in qua ullus esse non potest? quandoquidem si uiuitur, adhuc non est, quia hoc ante mortem, non in morte; si autem uiuere iam cessatum est, iam non est, quia et hoc post mortem est, non in morte. sed rursus si nulla mors est, ante quid uel post quid est quod dicitur ante mortem siue post mortem? nam et hoc inaniter dicitur, si mors nulla est. atque utinam in paradiso bene uiuendo egissemus, ut reuera nulla mors esset. nunc autem non solum est, uerum etiam tam molesta est, ut nec ulla explicari locutione possit nec ulla ratione uitari. loquamur ergo secundum consuetudinem - non enim aliter debemus - et dicamus ante mortem, priusquam mors accidat; sicut scriptum est: ante mortem me laudes hominem quemquam. dicamus etiam cum acciderit: post mortem illius uel illius factum est illud aut illud. dicamus et de praesenti tempore ut possumus uelut cum ita loquimur: moriens ille testatus est, et: illis atque illis illud atque illud moriens dereliquit; quamuis hoc nisi uiuens omnino facere non posset et potius hoc ante mortem fecerit, non in morte. loquamur etiam sicut loquitur scriptura diuina, quae mortuos quoque non post mortem, sed in morte esse non dubitat dicere. hinc enim est illud: quoniam non est in morte, qui memor sit tui. donec enim reuiuescant, recte esse dicuntur in morte, sicut in somno esse quisque, donec euigilet, dicitur; quamuis in somno positos dicamus dormientes, nec tamen eo modo possumus dicere eos, qui iam sunt mortui, morientes. non enim adhuc moriuntur, qui, quantum adtinet ad corporis mortem, de qua nunc disserimus, iam sunt a corporibus separati. sed hoc est, quod dixi explicari aliqua locutione non posse, quonam modo uel morientes dicantur uiuere uel iam mortui etiam post mortem adhuc esse dicantur in morte. quomodo enim post mortem, si adhuc in morte? praesertim cum eos nec morientes dicamus, sicuti eos, qui in somno sunt, dicimus dormientes, et qui in languore, languentes, et qui in dolore, utique dolentes, et qui in uita, uiuentes; at uero mortui, priusquam resurgant, esse dicuntur in morte, nec tamen possunt appellari morientes. unde non inportune neque incongrue arbitror accidisse, etsi non humana industria, iudicio fortasse diuino, ut hoc uerbum, quod est moritur, in Latina lingua nec grammatici declinare potuerint, ea regula qua cetera talia declinantur. namque ab eo quod est oritur, fit uerbum praeteriti temporis ortus est.; et si qua similia sunt, per temporis praeteriti participia declinantur. ab eo uero, quod est moritur, si quaeramus praeteriti temporis uerbum, responderi adsolet mortuus est, u littera geminata. sic enim dicitur mortuus, quomodo fatuus, arduus, carduus, conspicuus et si qua similia, quae non sunt praeteriti temporis, sed quoniam nomina sunt, sine tempore declinantur. illud autem, quasi ut declinetur, quod declinari non potest, pro participio praeteriti temporis ponitur nomen. conuenienter itaque factum est, ut, quemadmodum id quod significat non potest agendo, ita ipsum uerbum non posset loquendo declinari. agi tamen potest in adiutorio gratiae redemptoris nostri, ut saltem secundam mortem declinare possimus. illa est enim grauior et omnium malorum pessima, quae non fit separatione animae et corporis, sed in aeternam poenam potius utriusque conplexu. ibi e contrario non erunt homines ante mortem atque post mortem, sed semper in morte; ac per hoc numquam uiuentes, numquam mortui, sed sine fine morientes. numquam enim erit homini peius in morte, quam ubi erit mors ipsa sine morte.