IX.
[1] Hactenus mendacis formam felicitatis ostendisse suffecerit; quam si perspicaciter intueris, ordo est deinceps, quae sit vera, monstrare.
[2] Atqui video, inquam, nec opibus sufficientiam nec regnis potentiam nec reverentiam dignitatibus nec celebritatem gloria nec laetitiam voluptatibus posse contingere.
An etiam causas, cur id ita sit, deprehendisti?
[3] Tenui quidem veluti rimula mihi videor intueri, sed ex te apertius cognoscere malim.
[4] Atqui promptissima ratio est. Quod enim simplex est indivisumque natura, id error humanus separat et a vero atque perfecto ad falsum imperfectumque traducit. An tu arbitraris quod nihilo indigeat egere potentia?
Minime, inquam.
[5] Recte tu quidem; nam si quid est, quod in ulla re imbecillioris valentiae sit, in hac praesidio necesse est egeat alieno.
Ita est, inquam.
[6] Igitur sufficientiae potentiaeque una est eademque natura.
Sic videtur.
[7] Quod vero huius modi sit, spernendumne esse censes an contra rerum omnium veneratione dignissimum?
At hoc, inquam, ne dubitari quidem potest.
[8] Addamus igitur sufficientiae potentiaeque reverentiam, ut haec tria unum esse iudicemus.
Addamus, si quidem vera volumus confiteri.
[9] Quid vero, inquit, obscurumne hoc atque ignobile censes esse an omni celebritate clarissimum? [10] Considera vero, ne quod nihilo indigere, quod potentissimum, quod honore dignissimum esse concessum est, egere claritudine, quam sibi praestare non possit, atque ob id aliqua ex parte videatur abiectius.
[11] Non possum, inquam, quin hoc, uti est, ita etiam celeberrimum esse confitear.
[12] Consequens igitur est, ut claritudinem superioribus tribus nihil differre fateamur.
Consequitur, inquam.
[13] Quod igitur nullius egeat alieni, quod suis cuncta viribus possit, quod sit clarum atque S. 90 reverendum, nonne hoc etiam constat esse laetissimum.
[14] Sed unde huic, inquam, tali maeror ullus obrepat, ne cogitare quidem possum; quare plenum esse laetitiae, si quidem superiora manebunt, necesse est confiteri.
[15] Atqui illud quoque per eadem necessarium est sufficientiae, potentiae, claritudinis, reverentiae, iucunditatis nomina quidem esse diversa, nullo modo vero discrepare substantiam.
Necesse est, inquam.
[16] Hoc igitur, quod est unum simplexque natura, pravitas humana dispertit et, dum rei, quae partibus caret, partem conatur adipisci, nec portionem, quae nulla est nec ipsam, quam minime affectat, assequitur.
[17] Quonam, inquam, modo?
Qui divitias, inquit, petit penuriae fuga, de potentia nihil laborat, vilis obscurusque esse mavult, multas etiam sibi naturales quoque subtrahit voluptates, ne pecuniam, quam paravit, amittat. [18] Sed hoc modo ne sufficientia quidem contingit ei, quem valentia deserit, quem molestia pungit, quem vilitas abicit, quem recondit obscuritas. [19] Qui vero solum posse desiderat, profligat opes, despicit voluptates honoremque potentia carentem, gloriam quoque nihili pendit. [20] Sed hunc quoque quam multa deficiant, vides. Fit enim, ut aliquando necessariis egeat, ut anxietatibus mordeatur, cumque haec depellere nequeat, etiam id, quod maxime petebat, potens esse desistat. [21] Similiter ratiocinari de honoribus, gloria, voluptatibus licet; nam cum unumquodque horum idem quod cetera sit, quisquis horum aliquid sine ceteris petit, ne illud quidem quod desiderat apprehendit.
[22] Quid igitur, inquam, si qui cuncta simul cupiat adipisci?
Summam quidem ille beatitudinis velit; sed num in his eam reperiet, quae demonstravimus id, quod pollicentur, non posse conferre?
[23] Minime, inquam.
In his igitur quae singula quaedam expetendorum praestare creduntur, beatitudo nullo modo vestiganda est.
Fateor, inquam, et hoc nihil dici verius potest.
[24] Habes igitur, inquit, et formam falsae felicitatis et causas. Deflecte nunc in adversum mentis intuitum; ibi enim veram, quam promisimus, statim videbis.
[25] Atqui haec, inquam, vel caeco perspicua est eamque tu paulo ante monstrasti, dum falsae causas aperire conaris. [26] Nam nisi fallor, ea vera est et perfecta felicitas, quae sufficientem, potentem, reverendum, celebrem laetumque perficiat. [27] Atque ut me interius animadvertisse cognoscas, quae S. 92 unum horum, quoniam idem cuncta sunt, veraciter praestare potest, hanc esse plenam beatitudinem sine ambiguitate cognosco.
[28] O te, alumne, hac opinione felicem, si quidem hoc, inquit, adieceris!
Quidnam? inquam.
[29] Essene aliquid in his mortalibus caducisque rebus putas, quod huiusmodi statum possit afferre?
Minime, inquam, puto idque a te, nihil ut amplius desideretur, ostensum est.
[30] Haec igitur vel imagines veri boni vel imperfecta quaedam bona dare mortalibus videntur, verum autem atque perfectum bonum conferre non possunt.
Assentior, inquam.
[31] Quoniam igitur agnovisti, quae vera illa sit, quae autem beatitudinem mentiantur, nunc superest, ut unde veram hanc petere possis agnoscas.
Id quidem, inquam, iam dudum vehementer exspecto.
[32] Sed cum, ut in Timaeo Platoni, inquit, nostro placet, in minimis quoque rebus divinum praesidium debeat implorari, quid nunc faciendum censes, ut illius summi boni sedem reperire mereamur?
[33] Invocandum, inquam, rerum omnium patrem, quo praetermisso nullum rite fundatur exordium.
Recte, inquit; ac simul ita modulata est:
O qui perpetua mundum ratione gubernas,
Terrarum caelique sator, qui tempus ab aevo
Ire iubes stabilisque manens das cuncta moveri,
Quem non externae pepulerunt fingere causae
Materiae fluitantis opus, verum insita summi
Forma boni, livore carens tu cuncta superno
Ducis ab exemplo; pulchrum pulcherrimus ipse
Mundum mente gerens similique in imagine formans
Perfectasque iubens perfectum absolvere partes.
Tu numeris elementa ligas, ut frigora flammis
Arida conveniant liquidis, ne purior ignis
Evolet aut mersas deducant pondera terras.
Tu triplicis mediam naturae cuncta moventem
Connectens animam per consona membra resolvis.
Quae cum secta duos motum glomeravit in orbes,
In semet reditura meat mentemque profundam
Circuit et simili convertit imagine caelum.
Tu causis animas paribus vitasque minores
Provehis et levibus sublimes curribus aptans
In caelum terramque seris, quas lege benigna
Ad te conversas reduci facis igne reverti.
Da, pater, augustam menti conscendere sedem,
S. 94 Da fontem lustrare boni, da luce reperta
In te conspicuos animi defigere visus.
Dissice terrenae nebulas et pondera molis
Atque tuo splendore mica; tu namque serenum,
Tu requies tranquilla piis, te cernere finis,
Principium, vector, dux, semita, terminus idem.
